Chorym kieruje niepohamowany wewnętrzny przymus. Kradnie drobne, zwykle mało wartościowe przedmioty z różnych miejsc. Nie robi tego dla zysku. W ten sposób rozładowuje wewnętrzne napięcie. Tak zachowuje się kleptoman/kleptomanka. Może mieć bowiem różne oblicze, pojawić się na różnym etapie dorosłości, zarówno u osób mających status biednych, jak i bogatych. Osoby, które kradną zazwyczaj jednak stać na to, aby sobie kupić te rzeczy.
Spis treści
Co to jest kleptomania?
Chorobę tę opisano już w XIX wieku. Wówczas Światowa Organizacja Zdrowia uznała kleptomanię za chorobę – schorzenie psychiczne, które polega na braku kontroli nad impulsami, kierującymi zachowaniami. Jest obok hazardu, piromanii i trichotillomanii (chorobliwe wyrywanie włosów) kolejnym w kategorii zaburzeń nawyków i popędów.
Definicja kleptomanii mówi o tym, że jest to schorzenie, które polega na „powtarzającej się trudności lub niemożności powstrzymania się od kradzieży przedmiotów, które nie są zabierane dla osobistego użytku ani z chęci zysku. Zamiast tego rzeczy skradzione mogą być wyrzucane, rozdawane lub zbierane. Zachowanie to idzie również w parze ze wzrastającym uczuciem napięcia przed kradzieżą i gratyfikacji podczas tego czynu oraz bezpośrednio po jego dokonaniu”.
Nie każda kradzież oznaczać jednak musi kleptomanię. Jeśli ktoś przywłaszcza sobie cudzie rzeczy dla zysku, z premedytacją, z zemsty lub z powodu innych zaburzeń psychicznych (np. afektywnych, depresyjnych), wówczas nie jest klasyfikowany jako kleptomaniak.
Sama choroba jest chroniczna, a jej pierwszy epizod ma najczęściej miejsce przed ukończeniem 30. roku życia.
Kto to jest kleptoman – definicja kleptomaniaca
Czym charakteryzuje się osoba, która patologicznie kradnie? Co to znaczy kleptomanka/kleptoman? To osoba, która nie radzi sobie z wewnętrznym przymusem przywłaszczania rzeczy należących do innych. Dla motywów swoich czynów nie ma racjonalnego wytłumaczenia. Ten stan pojawia się nagle. Często tę przypadłość ukrywa zarówno przed otoczeniem, jak i sobą samą/samym. Dlaczego? Bo się wstydzi. I boi, że nikt nie uwierzy, że robi to z wyniku choroby, a nie z innych powodów.
W naszym społeczeństwie obowiązuje stereotyp, że jeśli ktoś kradnie, to od razu jest definiowany jako złodziej. Boi się również odpowiedzialności karnej za swoje czyny. Ryzyko związane z kradzieżą podnosi adrenalinę, wprowadza osobę przywłaszczającą jakąś rzecz w stan podniecenia. Gdy jednak już po fakcie emocje opadną, pojawiają się wyrzuty sumienia. Schorzenie, na które cierpi, niezwykle destrukcyjnie wpływa na życie takiej osoby.
Z racji tego, że na leczenie zgłasza się zazwyczaj więcej kobiet niż mężczyzn, kleptomania uważana jest raczej za domenę płci żeńskiej. One też częściej robią zakupy, podczas których ta choroba najczęściej się ujawnia. Raczej nie występuje u dzieci. Nawet jeśli przydarzy im się jakaś drobna kradzież, to wynika ona raczej z chęci zwrócenia na siebie uwagi niż objawów chorobowych.
Zazwyczaj ukradzione przedmioty kleptoman czy kleptomanka wyrzucają do kosza przed sklepem, z którego je zabrali lub obdarowują nimi znajomych. Pokusa, jej realizacja i poczucie błogiego zadowolenia są silniejsze od konsekwencji, których również mają świadomość.
Objawy kleptomanii
Do charakterystycznych objawów kleptomanii, które bierze się pod uwagę przy jej diagnozowaniu, zalicza się:
- przywłaszczanie przedmiotów, które jest rozłożone w czasie i odbywa się cyklicznie – znaczenia nie mają pojedyncze przypadki,
- spontaniczny impuls do kradzieży i niemożność przeciwstawienia się mu,
- towarzyszące incydentowi napięcie zastępuje po dokonaniu kradzieży uczucie przyjemności, ulgi i satysfakcji,
- ukrywanie objawów przed najbliższymi i otoczeniem,
- permanentne poczucie wstydu,
- ciągła obawa przed tym, że znowu pojawi się impuls do kradzieży,
- poczucie satysfakcji bezpośrednio po przywłaszczeniu przedmiotów,
- podwyższony poziom adrenaliny, który towarzyszy kradzieży,
- pojawiające się krótko po przywłaszczeniu nieswojej rzeczy lęk i poczucie winy,
- bezsilność związana z niemożnością opanowania impulsu,
- obawa, że kradzieże będą się powtarzać.
Przyczyny kleptomanii
Nie do końca wiadomo, skąd bierze się kleptomania. Zaobserwowano za to, że u osób, które na nią cierpią, występują zazwyczaj także inne zaburzenia o podłożu psychicznym. Dotyczą one np. odżywiania (bulimia, anoreksja), nastroju, obsesje seksualne czy uzależnienia od używek.
Niektórzy psychiatrzy twierdzą, że jest to schorzenie uwarunkowane genetycznie. Oznacza to, że w rodzinie kleptomana występują problemy z samokontrolą, alkoholem i zaburzeniami nastroju u innych jej członków. Ujawnieniu się tendencji do patologicznych kradzieży sprzyjają także niepowodzenia w pracy i w szkole oraz problemy życiowe, w relacjach z partnerem. Skłonność do kleptomanii wzrasta zazwyczaj w wyniku negatywnych emocji, czyli niezadowolenia z siebie, na skutek odrzucenia przez bliską osobę czy braku akceptacji ze strony innych. To wywołuje uczucie przygnębienia, samotności i bezradności.
Leczenie kleptomanii
Z błędnego koła kleptomanii nie można wyrwać się bez specjalistycznej pomocy. Chorzy rzadko zgłaszają się do specjalisty z własnej potrzeby. Stoi za tym wstyd przez to, co robią. Swoje zachowanie oceniają jako złe, ale ciągle potrzebują adrenaliny i rozładowania napięcia. Z reguły też leczą się na co innego, czyli np. na stany lękowe oraz depresyjne. Na profesjonalną terapię trafiają najczęściej wtedy, kiedy zostaną przyłapani na kradzieży. Jak można walczyć z kleptomanią?
Jednym z rozwiązań jest psychoterapia. Są różne metody, w tym terapia poznawczo-behawioralna, dzięki której można kleptomana oduczyć nawyku kradzieży. Jego przypadłość zastępuje się innym zachowaniem, społecznie w pełni akceptowalnym. Terapia racjonalno-emotywna z kolei dąży do tego, aby osoba chora zmieniła swoje dotychczasowe schematyczne myślenie, będące przyczyną aktów patologicznego przywłaszczania różnych przedmiotów.
W jaki sposób jeszcze leczy się kleptomanię? Ponieważ przebiega ono podobnie jak terapia innych schorzeń z gatunku zaburzeń kontroli impulsów, to jednym ze sposób jest również farmakoterapia. Stosuje się wówczas preparaty zwiększające aktywności zwrotnego inhibitora serotoniny, czyli m.in. leki antydepresyjne. W wyniku ich przyjmowania kleptoman ma lepsze samopoczucie, a incydenty chorobowe zdarzają się wówczas rzadziej.
Kleptomania a prawo
Jak w świetle prawa traktuje się kleptomankę/kleptomana? Artykuł 33 Kodeksu karnego mówi o tym, że: „nie popełnia przestępstwa ten, kto z powodu choroby psychicznej […] nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem”. Oznacza to, że jeśli dana osoba ma orzeczoną przez specjalistę kleptomanię, to nie ponosi sankcji karnych za swoje czyny. Jednak najpierw sąd w celu rozpoznania choroby powołuje biegłych psychiatrów. Jeśli stwierdzą oni schorzenie, to wówczas kierują kleptomana na przymusowe leczenie. W przypadku, gdy choroba ta zostaje wykluczona – osoba dokonująca kradzieży w pełni odpowiada za swój czyn.
Patologiczna skłonność do przywłaszczania sobie cudzych rzeczy jest chorobą wzbudzającą społeczne kontrowersje. Kleptomaniak jednak nie umie sam nad tym zapanować. Dlatego bez specjalistycznej pomocy w jego przypadku się nie obędzie. Kleptomanię można wyleczyć, o czym warto pamiętać.
