Na początku lat 80. XX w. amerykański psycholog Howard Gardner poprzez swoje badania rozszerzył znacznie pojęcie „inteligencji”. Uznał on, że można ją mierzyć nie tylko przez testy IQ, ale również na podstawie obserwacji i oceny jednostki w różnych sytuacjach życiowych. W dyskusji naukowej jego koncepcja znana jest jako teoria inteligencji wielorakich. Podstawowe założenia zostały przedstawione w jego publikacji pt. Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences z 1983 roku. Wśród najważniejszych tez tego amerykańskiego psychologa można wskazać następujące:
- inteligencja jest zbiorem różnych potencjałów, które można rozwijać,
- każdy człowiek operuje pełnym zestawem poszczególnych jej odmian, które wzajemnie się uzupełniają i oddziałują na siebie,
- żaden z rodzajów inteligencji nie jest ważniejszy od pozostałych (zasada równoprawności),
Howard Gardner wyróżnił 8 rodzajów inteligencji, z których każdy wyróżnia się innym stylem zdobywania wiedzy.
Spis treści
Inteligencja logiczno-matematyczna, językowa i przyrodnicza
Inteligencja logiczno-matematyczna
Rozwój inteligencji logiczno-matematycznej zaczyna się już w okolicach pierwszych urodzin. Cyfry, algorytmy, zagadki, schematy czy wzory to środowisko, w jakim osoby nią obdarzone czują się najlepiej. Lubią samodzielnie dochodzić do rozwiązań i dbają o porządek. Zazwyczaj w przyszłości zostają chemikami, inżynierami, naukowcami, specjalistami od spraw procesów itd. Osoby z tym rodzajem inteligencji są:
- dobrze zorganizowane,
- konkretne i dociekliwie,
- umiejące myśleć abstrakcyjnie,
- powszechnie wykorzystują reguły logiki, liczby, symbole i schematy,
- łatwo dostrzegające określone związki przyczynowo-skutkowe, relacje oraz sprzężenia zwrotne pomiędzy poszczególnymi informacjami i danymi.
Rzeczy i zjawiska niemające logicznego sensu są dla nich bezwartościowe. Jak mówi teoria, w procesie uczenia się ten rodzaj inteligencji można rozwijać poprzez:
- analizowanie różnych danych statystycznych,
- stawianie hipotez i ich empiryczną weryfikację,
- zachęcanie do rozwiązywania zagadek, łamigłówek i układania historyjek obrazkowych.
Inteligencja językowa
Inteligencja językowa (lingwistyczna, werbalna) to domena poliglotów, mówców, lingwistów i pisarzy. To osoby, które mają silnie rozwiniętą inteligencję językową, czyli potrafią w jasny sposób wyrażać swoje myśli poprzez słowo mówione. Cechuje je bogate słownictwo, zamiłowanie do literatury, zabaw słownych, kreatywnego pisania czy łatwość argumentacji. Teoria wg Gardnera mówi, że jednostki takie są wrażliwe na dźwięki, rymy i znaczenie poszczególnych słów i terminów. Z tego powodu łatwo uczą się nowych, trudnych wyrazów i zwrotów obcojęzycznych. Osoby z taką inteligencją wieloraką chętnie zadają pytania, z łatwością przychodzi im zapamiętywanie fragmentów prozy i literatury pięknej.
Inteligencja wieloraka w tej odmianie jest wspomagana przez:
- pisanie bajek i opowiadań
- tworzenie różnego rodzaju sytuacyjnych historyjek,
- rozwiązywanie, ale i układanie krzyżówek i zagadek słownych,
- poszukiwanie informacji w różnych publikacjach słownikowo-encyklopedycznych,
- redagowanie gazetek szkolnych,
- przeprowadzanie wywiadów,
- uczestnictwo w grach słownych.
Inteligencja przyrodnicza
Umiejętność głębszego postrzegania i rozumienia praw natury z kolei charakteryzuje osoby z inteligencją przyrodniczą (naturalistyczną, środowiskową). Troszczą się o świat, rośliny i zwierzęta, spędzają aktywnie czas na świeżym powietrzu. Ludzie z tym typem inteligencji przeważnie zostają przyrodnikami lub specjalistami w dziedzinie nauk biologicznych. Cechą dystynktywną takich jednostek, wg teorii Gardnera, jest bardzo duża wrażliwość na otoczenie, inklinacja do dostrzegania określonych wzorów w naturze, rozpoznawania i systematyzowania przedmiotów i zjawisk występujących w faunie i florze. Świat przez takie osoby odbierany jest poprzez wchodzenie w interakcje z naturalnym środowiskiem. Rozwój tego rodzaju inteligencji wielorakiej wg teorii Gardnera może odbywać się poprzez:
- własne prowadzenie badań (np. hodowli roślin),
- wykonywanie doświadczeń i eksperymentów,
- wycieczki krajoznawcze,
- uczestnictwo w wystawach przyrodniczych,
- posiadanie własnego zwierzęcia.
Inteligencja wizualno-przestrzenna, muzyczna i ruchowa
Inteligencja wizualno-przestrzenna
Lepsze rozumienie otoczenia przez kształty i wyobrażenia pochodzące ze świata zewnętrznego i wyobraźni to zalety osób, które wyróżnia inteligencja wizualno-przestrzenna. Przekłada się to na nieprzeciętne możliwości rysowania, malowania, fotografowania czy rzeźbienia. Mają je artyści, geodeci czy nawigatorzy.
Istota i specyfika tego typu wielorakiej inteligencji wyodrębnionego w teorii Gardnera polega na umiejętności sprawnej percepcji, myślenia obrazami oraz posiadaniu zdolności dokonywania transformacji na zapamiętanych obiektach i przedmiotach. U osób z taką wyobraźnią można zaobserwować wyjątkową pamięć wzrokową oraz łatwość ujmowania i wizualizacji zjawisk w różne schematy, wykresy i prezentacje.
Inteligencja muzyczna
Inteligencja muzyczna (słuchowa, rytmiczna) oznacza mocne uwrażliwienie na dźwięki płynące z otoczenia. Pojawia się ona najwcześniej w dzieciństwie, a muzyczne osoby są niezwykle uzdolnione w zakresie śpiewania, słuchu, komponowania melodii czy gry na instrumentach. Zostają więc kompozytorami, producentami muzycznymi lub multiinstrumentalistami.
Ten typ inteligencji wielorakiej wyodrebniony w teorii H. Gardnera może być rozwijany poprzez:
- bezpośredni i codzienny kontakt z muzyką,
- grę na instrumencie,
- uczestnictwo w koncertach symfonicznych,
- śpiew w chórze szkolnym,
- komponowanie własnych utworów przy użyciu komputera.
Jednostki mające różne rodzaje uzdolnień rytmicznych cechuje skłonność do ustawicznego odtwarzania zasłyszanych rytmów i melodii w swoich myślach oraz inklinacja do układania dźwięków w sekwencje i kompozycje. Umiejętności te nie muszą przy tym wynikać z posiadania specjalistycznej wiedzy muzycznej, ale również mogą być spontaniczne. W ramach dyskursu naukowego istnieją również badania potwierdzające, że wysoki poziom inteligencji słuchowej ma istotny statystycznie wpływ na zdolności do szybszego przyswajania drugiego języka obcego w procesie jego uczenia się.
Inteligencja ruchowa
Opanowanie zdolności manualnych czy sportowych możliwe jest za sprawą inteligencji ruchowej. To cecha przypisywana m.in. sportowcom, rzeźbiarzom i tancerzom. Ten rodzaj inteligencji wielorakiej Gardnera określany także mianem cielesnej lub kinestetycznej pozwala na właściwą koordynację postawy człowieka. Odpowiada ona za manualny poziom zręczności, zwinności oraz utrzymanie równowagi ciała. Dzieci i młodzież z tym dominującym typem inteligencji, wykorzystują ruch w sposób celowy oraz świadomy, szybko uczą się różnych sprawności ruchowych i sportowych, uwielbiają ćwiczenia fizyczne, potrafiąc przy tym wyrazić emocje własnym ciałem. Podczas rozmowy z rówieśnikami zazwyczaj dużo gestykulują i używają mowy ciała.
Refleksyjna i społeczna
Inteligencja refleksyjna
Empatyczność, świadomość własnych uczuć i emocji to elementy, z jakich składa się inteligencja refleksyjna. Dzięki niej wyciągamy wnioski ze zdobytych doświadczeń i planujemy życie.
Ten rodzaj inteligencji wielorakiej wyszczególniony w teorii Howarda Gardnera zwany także intrapersonalną lub wewnętrzną jest charakterystyczny dla osób:
- znających siebie i potrzeby,
- świadomych własnych uczuć,
- znających swoje wady i zalety,
- wyczulonych na respektowane wartości i zasad,
- mających intuicję w działaniu i potrafiących się samemu motywować,
- niezależnych.
Dzieci z tą dominującą odmianą inteligencji wg Gardnera są indywidualistami. Rownież dorośli wolą pracować na samodzielnych stanowiskach. Wśród tej kategorii osób często są pisarze, informatycy, podróżnicy, itp. O jednostkach obdarzonych inteligencją społeczną mówi się, że posiadają tzw. mądrość życiową.
Inteligencja społeczna
Inteligencja społeczna z kolei pomaga odnajdywać się w świecie innych, obcych ludzi. Obdarzeni nią ludzie lubią pracę zespołową, tłum, dlatego też nadają się na nauczycieli, sprzedawców, mentorów czy liderów. Ten wyodrębniony typ inteligencji wg teorii Gardnera określany w literaturze naukowej mianem interpersonalnej odzwierciedla umiejętności do nawiązywania kontaktów z drugim człowiekiem oraz predylekcje do rozumienia innych ludzi. Jednostki z tak rozwiniętym rodzajem inteligencji cechuje umiejętność wczuwania się w położenie innych ludzi oraz dostrzegania ich nastrojów i temperamentu. Jak mówi teoria, do tej grupy należą osoby, które są:
- empatyczne,
- rozpoznają różnice pomiędzy ludźmi,
- cenią różne rodzaje punktów widzenia innych,
- rozumieją motywy ich działania,
- potrafią utrzymywać serdeczne kontakty z większą liczbą osób bliskich i znajomych.
Dzieci obdarzone inteligencją społeczną chętniej, niż inni rówieśnicy działają w szkolnych klubach, a w dorosłym życiu w różnych stowarzyszeniach i organizacjach pozarządowych. Mają umiejętności oddziaływania na ludzi i są urodzonymi przywódcami.
Teoria według H. Gardnera – zastosowanie w praktyce edukacyjnej
Warto podkreślić, że typu inteligencji wielorakich wg teorii Gardnera stały się częścią szeroko rozumianej platformy edukacyjnej w licznych krajach świata, w tym także w Polsce. Jednym z pierwszych przedsięwzięć zrealizowanych w wielu polskich szkołach był projekt pt. „Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do wiedzy”, którego cele zostały zaplanowane do realizacji na lata 2008-2011. Projekt był finansowany z unijnych środków w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz budżetu państwa. Podmiotem wykonawczym była kielecka Grupa Edukacyjna. Głównym celem programu było stworzenie „Gardnerowskiej strefy edukacyjnej” i wdrożenie modelu edukacji małych dzieci, który w swoim zamierzeniu miał stworzyć mocne podwaliny do dalszej kariery szkolnej i życiowej dziecka. Projekt był skierowany do ok. 130 tys. uczniów z klas pierwszych zlokalizowanych na terenie województw:
- lubelskiego,
- łódzkiego,
- małopolskiego,
- podkarpackiego,
- śląskiego i
- świętokrzyskiego.
W ramach projektu przeszkoleni nauczyciele przeprowadzili w szkołach różne rodzaje dodatkowych zajęć dla uczniów w klasach wyposażonych w nowoczesne środki dydaktyczne.
Na uwagę zasługuje również projekt „Żywa edukacja”, który bazuje na wykorzystywaniu – w ramach diagnozy i rozwoju inteligencji wielorakich wg Gardnera – piłek terapeutycznych oraz uwzględnianiu warunków dobrej komunikacji, motywowania dziecka do nauki, muzyki, plastyki i ruchu, jako inspiracji do działania. Zastosowanie terapeutycznych piłek ma na celu utrzymanie prawidłowej postawy ciała uczniów podczas pracy na lekcji. Odpowiednio dobrane rodzaje piłek dają możliwość uzewnętrznienia potrzeby ruchu, co jest szczególnie ważne w przypadku dzieci zaliczanych do grupy osób wykazujących relatywnie wysoki poziom inteligencji kinetystycznej.
Innym projektem edukacyjnym nawiązującym do analizowanej teorii jest program opracowany przez wydawnictwo MAC pt. „Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła”, oparty na założeniach koncepcji wg Gardnera. W podręcznikach i w przewodnikach metodycznych dla nauczycieli wskazano określone rodzaje ćwiczeń stymulujących rozwójm, zależnie od tego, jakie typy inteligencji zostały zdiagnozowane. Zadaniem nauczycieli jest prawidłowe rozpoznanie profilu każdego ucznia, w czym ma pomóc test w postaci specjalnie skonstruowanego arkusza obserwacyjnego.
Inteligencja wieloraka Gardnera jest także podstawą scenariuszy zajęć dedykowanych nauczycielom i ich uczniom z klas pierwszych szkoły podstawowej, które zaprezentowane zostały w poradniku „Jak odkrywać i wspierać zdolności dziecka”. Celem zajęć jest identyfikacja rodzaju i pomoc w diagnozie zdolności rozwojowych każdego ucznia. W ramach wydzielonych w programie bloków prowadzone są zajęcia o charakterze:
- adaptacyjnym – związane z integracją i przygotowaniem uczniów do pracy grupowej,
- diagnostycznym – umożliwiające nauczycielowi dokonanie wstępnej diagnozy rodzaju zdolności dzieci w wyróżnionych ośmiu typach inteligencji,
- specjalistyczno-kompilacyjnym – polegające na wspieraniu zdolności i zainteresowań uczniów.
Badania profili inteligencji wielorakich wg teorii Gardnera
Howard Gardner wskazuje, że sprawą kluczowej wagi jest diagnoza i pielęgnowanie wszystkich typów inteligencji oraz ich rozmaitych kombinacji. Jak mówi teoria tego amerykańskiego psychologa, jeśli uda się wykorzystać cały wachlarz behawioralnych zdolności, to:
- ludzie nabiorą lepszego mniemania o sobie i staną się bardziej kompetentni w różnych dziedzinach życia,
- zaczną się bardziej angażować w pracę dla wspólnego dobra,
- będą w stanie więcej zrobić dla szeroko rozumianego dobrostanu i pomyślności ogółu społeczeństwa.
W związku z tym konieczne jest podejmowanie prób badawczych, dzięki którym można wciąż udoskonalać sposoby diagnozowania różnych rodzajów inteligencji wielorakich wskazanych w teorii Gardnera. Niezbędna jest przy tym właściwa organizacja zarówno środowiska szkolnego, jak i pozaszkolnego (domowego). Dodatkowo ważnym aspektem jest oparcie procesu kształcenia na zasadzie traktowania każdego ucznia jako niepowtarzalnej indywidualności i traktowania go w taki sposób, aby zachęcić do samodzielnego rozwoju danego typu inteligencji.
