Jedną z ważniejszych substancji wytwarzanych przez neurony w mózgu jest dopamina. Ten organiczny związek chemiczny jest bezpośrednim prekursorem noradrenaliny, która reguluje różne procesy oraz mobilizuje ciało do działania. Jakie skutki niesie ze sobą nadmiar i niedobór dopaminy? Z poniższego wpisu dowiesz się, jakie funkcje pełni ten ważny neuroprzekaźnik w organizmie, a także, czy można zwiększyć jego poziom w naturalny sposób. Zapraszamy do lektury!
Spis treści
Dopamina – „cząsteczka przyjemności” uwalniana w ośrodkowym układzie nerwowym
Zanim przejdziemy do wyjaśnienia, z czym wiąże się brak dopaminy, przyjrzymy się bliżej jej historii. Substancja ta po raz pierwszy została odkryta w mózgu pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku. Jej identyfikacji dokonała angielska badaczka Kathleen Montagu pracująca w jednym z londyńskich laboratoriów medycznych. Początkowo substancję traktowano jako jeden z etapów produkcji noradrenaliny. Badania przeprowadzone na ochotnikach wykazały, że ten organiczny związek chemiczny wytwarzany przez ludzkie komórki nerwowe ma kluczowy wpływ na odczuwanie przyjemności. Z tego względu część naukowców określiła dopaminę jako „cząsteczkę przyjemności”.
Dalsze eksperymenty prowadził między innymi profesor Wolfram Schultz wykładający neurofizjologię na jednym z niemieckich uniwersytetów oraz emerytowany nauczyciel filozofii z Australii John Douglas Pettigrew. Badacze wykazali, że ten ważny neuroprzekaźnik wykonuje ściśle określone zadania. Dzięki temu, że aktywuje dane obszary mózgu, motywuje ciało do działania. Poprzez pobudzenie włókien dopaminergicznych przyczynia się do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi oraz przyspieszenia czynności serca.
Szlaki dopaminergiczne ludzkiego mózgu i działanie dopaminy
W procesie produkcji i uwalniania tej substancji istotną rolę odgrywają neurony dopaminergiczne. Stanowią one grupę komórek nerwowych, które są odpowiedzialne za wytwarzanie, syntetyzowanie oraz magazynowanie dopaminy. Te podstawowe jednostki budulcowe układu nerwowego tworzą kilka szlaków dopaminergicznych, spośród których za najważniejsze uchodzą:
- mezolimbiczny,
- guzkowo-lejkowy,
- mezokortykalny,
- nigrostriatalny.
Każdy z powyższych szlaków neuronalnych pełni inną funkcję, a kluczowym związkiem dla ich funkcjonowania jest dopamina. Działanie tego głównego neuroprzekaźnika jest też związane z receptorami dopaminergicznymi, które należą do błonowych receptorów metabotropowych. Przykładowo szlak guzkowo-lejkowy warunkuje prawidłową pracę układu hormonalnego. Niedobór lub nadmiar dopaminy może zakłócać wydzielanie prolaktyny, hormonu produkowanego w przysadce mózgowej, który działa na wątrobę, gonady oraz komórki limfoidalne. Dla porównania szlak mezolimbiczny wpływa przede wszystkim na czynności emocjonalne oraz motywacyjne.
Za co odpowiedzialna jest dopamina w organizmie człowieka?
Związek ten jest zaliczany do grupy neuroprzekaźników określanych katecholaminami lub aminami biogennymi. Poza dopaminą należy do nich noradrenalina oraz adrenalina. Substancje te są wytwarzane przez komórki układu współczulnego i mają bardzo ważne znaczenie dla prawidłowego przebiegu procesów poznawczych. Udowodniono, że poprzez działanie w mózgu dopamina ma wpływ na:
- skupienie uwagi,
- sterowanie myślami i reakcjami,
- koordynację wzrokowo-ruchową,
- motywację do działania,
- skłonność do podejmowania ryzyka.
W tym miejscu trzeba jednak podkreślić, że ten organiczny związek chemiczny tak naprawdę bierze udział w wielu różnych procesach zachodzących w ludzkim organizmie. Poza tym, że umożliwia koncentrację i zapamiętywanie, warunkuje też właściwą pracę układu krążeniowego, trawiennego oraz wydalniczego. Reguluje wydzielanie hormonów, wspomaga przepływ krwi w naczyniach krwionośnych, a także jest odpowiedzialny za przetwarzanie bodźców bólowych. Dopamina odgrywa również ważną rolę w tworzeniu relacji międzyludzkich. Zdaniem naukowców, niedobór lub nadmiar tej substancji w organizmie może mieć wpływ na zdolności interpersonalne człowieka.
Niedobór dopaminy – jakie są jego objawy?
Zbyt niski poziom dopaminy może wiązać się z wieloma problemami zdrowotnymi. Jak już wyżej wspomniano, związek ten jest niezwykle istotnym neuroprzekaźnikiem, od którego zależy między innymi prawidłowy przebieg procesów poznawczych. Niewystarczające stężenie tej substancji w organizmie jest częstą przyczyną zaburzeń nastroju, w tym stanów depresyjnych. Jeśli chodzi o objawy, jakie może dawać niedobór dopaminy, należy tu wymienić przede wszystkim:
- trudności z pamięcią i koncentracją,
- poczucie pustki i beznadziejności,
- utratę motywacji,
- spadek samooceny,
- zaburzenia snu,
- uczucie przewlekłego zmęczenia,
- brak zainteresowania czynnościami, które niegdyś sprawiały przyjemność.
Równocześnie należy pamiętać, że powyższe symptomy nie stanowią jedynych objawów mogących świadczyć o braku dopaminy. Osoby, u których zdiagnozowano deficyt tej substancji, często zmagają się także z zaburzeniami równowagi, zaparciami oraz drżeniem i bólem mięśni. Najczęstszą przyczyną niedoboru tego neuroprzekaźnika jest długotrwały stres, niewielka ilość snu oraz zażywanie narkotyków. Wyżej wymienione objawy niejednokrotnie dotyczą też osób z rozpoznanymi wadami w obrębie receptorów dopaminowych.
Jak rozpoznać, że mamy do czynienia z nadmiarem dopaminy?
Równie niekorzystne dla zdrowia psychicznego i fizycznego jest zbyt wysokie stężenie tego neuroprzekaźnika w organizmie. Nadmiar dopaminy daje różne objawy, ale do tych najczęstszych należą problemy z koncentracją, nadmierne wydzielanie śliny oraz skrajnie zwiększone libido. Podwyższona aktywność komórek dopaminergicznych wiąże się również z występowaniem niekontrolowanych ruchów obwodowych części ciała, które są charakterystyczne dla pląsawicy – choroby Huntingtona. Wzmożona produkcja tej substancji może też mieć związek ze schizofrenią, o której więcej przeczytasz w dalszej części artykułu.
Jakie choroby mogą wiązać się z brakiem dopaminy?
Zaburzenia funkcjonowania układu dopaminergicznego oraz niski poziom dopaminy mogą przyczynić się do rozwoju wielu różnych schorzeń ośrodkowego układu nerwowego. Spośród nich najczęściej wymienia się schizofrenię oraz chorobę Parkinsona, których podłożem są głębokie zakłócenia w działaniu systemu dopaminergicznego w mózgu. Są to schorzenia neurodegeneracyjne i poważnie upośledzające zdolność jasnego myślenia, w których dochodzi do regularnego niszczenia komórek neuronalnych odpowiedzialnych za produkcję tego neuroprzekaźnika.
W rezultacie u chorych na powyższe choroby stwierdza się niedostateczne stężenie lub nawet całkowity brak dopaminy. Dlatego współczesne metody terapii mają za zadanie przede wszystkim podwyższenie jej poziomu. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że związek ten nie przenika bariery krew-mózg, dlatego wzrost jego stężenia można osiągnąć głównie poprzez zwiększenie wytwarzania dopaminy endogennej.
Dopamina a mechanizm powstawania uzależnień
Wiesz już, jakie objawy daje nadmiar oraz niedobór dopaminy. Kolejną istotną kwestią związaną z działaniem tego neuroprzekaźnika jest jego wpływ na rozwój uzależnień. Największe znaczenie temu procesowi przypisuje się transmisji dopaminergicznej w układzie mezolimbicznym. Jak powszechnie wiadomo, samo przyjmowanie środków psychoaktywnych nasila uwalnianie dopaminy. Odstawienie substancji odurzających prowadzi do znacznego obniżenia jej poziomu, o czym świadczy występowanie tzw. głodu alkoholowego czy narkotykowego. Stany te objawiają się ogólnym rozdrażnieniem, niepokojem, brakiem energii, zaburzeniami koncentracji i równowagi, a także drżeniem mięśni.
Poznanie roli dopaminy w rozwoju nałogów umożliwiły badania przeprowadzone nad dwoma substancjami psychotropowymi: amfetaminą oraz kokainą. W trakcie eksperymentu wykazano, że przyjmowanie narkotyków prowadzi do drastycznego wzrostu stężenia tego neuroprzekaźnika w szczelinie synaptycznej, a co za tym idzie, do odczuwania przyjemnych doznań. W miarę upływu czasu reakcje zachodzące w mózgu ulegają spowolnieniu, przez co do uzyskania tego samego poziomu przyjemności konieczne jest zażywanie coraz większej ilości narkotyku.
Jak w naturalny sposób zwiększyć poziom dopaminy?
Wiele osób, u których stwierdzono niedobór lub brak dopaminy, zastanawia się, czy jest możliwe podniesienie poziomu tego związku bez konieczności przyjmowania preparatów farmakologicznych. Jak się okazuje, istnieje kilka naturalnych sposobów, by zwiększyć jego stężenie w organizmie. Jednym z najprostszych jest zmodyfikowanie dotychczasowej diety.
W jadłospisie powinny znaleźć się przede wszystkim produkty bogate w pełnowartościowe białko, gdyż dopamina jest wytwarzana z aminokwasów: tyrozyny oraz fenyloalaniny. Warto więc zadbać o regularne spożywanie nabiału, jaj, ryb oraz warzyw strączkowych takich jak fasola, ciecierzyca, groszek i soczewica. W codziennej diecie nie powinno też zabraknąć dobrej jakości produktów zbożowych oraz orzechów – mogą to być orzechy włoskie, brazylijskie, nerkowca lub migdały. Ponadto można sięgnąć po preparaty z tyrozyną, które wzmocnią organizm oraz wspomogą produkcję dopaminy. Suplement z L-tyrozyną poprawi pamięć i koncentrację, zmniejszy uczucie ospałości, a także zapewni energię i motywację do działania.
Pozostałe sposoby na zwiększenie poziomu tego ważnego dla zdrowia i samopoczucia neuroprzekaźnika bez konieczności sięgania po leki to:
- ćwiczenia fizyczne,
- medytowanie,
- zadbanie o higienę snu,
- unikanie używek, zwłaszcza alkoholu oraz narkotyków,
- oczyszczenie organizmu z bakterii i toksyn,
- stosowanie suplementów z wyciągiem z żeń-szenia, imbiru lekarskiego oraz miłorzębu japońskiego.
Dopamina – dlaczego ma tak istotne znaczenie dla każdego z nas?
Jeszcze przed kilkudziesięcioma laty istnienie takich neuroprzekaźników jak dopamina czy noradrenalina budziło wiele wątpliwości. Obecnie wiadomo, że substancje te są niezwykle ważne zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i samopoczucia psychicznego. Z tego względu dopaminę coraz częściej określa się już nie tylko jako „cząsteczkę przyjemności” uwalnianą przez komórki neuronalne. Jest ona przede wszystkim hormonem, bez którego nie mógłby prawidłowo funkcjonować żaden ludzki organizm. Chcesz dowiedzieć się więcej o różnych związkach, które znajdują się w organizmie człowieka? Zajrzyj na portal Zdrowie i Życie.
