Co to jest pracoholizm?

O tym, że współcześni ludzie żyją w nieustannym pośpiechu, nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Konsekwencją tego są niejednokrotnie różnego rodzaju patologiczne zjawiska, do których jest zaliczany także pracoholizm. Niektórzy nawet określają go mianem jednej z chorób cywilizacyjnych XXI wieku. Sprawdź, na czym polega pracoholizm, jakie są jego najczęstsze objawy, a także, do czego prowadzi, kiedy nie zostanie w porę zdiagnozowany i poddany leczeniu.

Czym dokładnie jest pracoholizm i jak często występuje?

Wydawać by się mogło, że nie ma nic złego w zaangażowaniu w pracę. Rzeczywiście tak jest, ale do pewnego momentu. Gdy codzienne obowiązki zawodowe stają się najważniejszymi, powodując, że inne sfery życia zaczynają być zaniedbywane. Niestety w przypadku pracoholizmu bardzo często pierwsze sygnały wskazujące na uzależnienie są lekceważone. Powoduje to, że choroba może się bezkarnie rozwijać, wywołując coraz to niebezpieczniejsze skutki. W literaturze można zetknąć się z wieloma różnego rodzaju definicjami tego zjawiska. Po raz pierwszy termin pracoholizm został wprowadzony w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku przez amerykańskiego uczonego W. Oatesa. Co ciekawe, badacz twierdził, że uzależnienie to ma wiele podobieństw z alkoholizmem, w tym między innymi odczuwanie głodu oraz pożądania pracy. Zdefiniował je jako niebezpieczną patologię charakteryzującą się zaburzeniem równowagi między obowiązkami zawodowymi a pozostałymi sferami życia. Podkreślił również, do czego prowadzi pracoholizm. Zdaniem naukowca zjawisko to może przyczyniać się nie tylko do utraty szczęścia i zakłócenia stosunków interpersonalnych. Przede wszystkim może mieć negatywny wpływ zarówno na zdrowie psychiczne, jak i fizyczne. Inna definicja pracoholizmu została zaprezentowana przez M. Machlowitz. Dostrzegła, że uzależnienie to najczęściej dotyka osób klasy średniej, znajdujących się w dobrej sytuacji materialnej. Jej zdaniem za pracoholika można uznać jednostkę w dużym stopniu zaabsorbowaną pracą zawodową, która jest skoncentrowana głównie na tym, co robi, a nie na tym, co mówi, myśli itp. Zastanawiając się, na czym polega pracoholizm, warto też wiedzieć, że uzależnienie to jest zaliczane do kategorii nałogów niezwiązanych ze środkami odurzającymi. Dlatego, w odróżnieniu od narkomanii, lekomanii, czy wspomnianego wyżej alkoholizmu, bardzo często jest bagatelizowane. Tymczasem skutki tego zjawiska mogą być naprawdę groźne dla człowieka. Doskonałym przykładem może być tutaj „karoshi”, japoński termin określający śmierć z przepracowania. Pojęcie to pojawiło się w słowniku Japonii pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku. Dotyczy zjawiska nagłego zgonu będącego skutkiem przewlekłego stresu i przepracowania. Paradoksalnie osoby, które są dotknięte „karoshi”, czują się bardzo dobrze i nie przejawiają żadnych objawów, które mogłyby świadczyć o nadmiernym obciążeniu pracą. W rzeczywistości jednak pracują od rana do późnych godzin nocnych. Skutkuje to przedwczesną śmiercią lub poważnymi uszczerbkami na zdrowiu. Od czasu, gdy odnotowano pierwszy przypadek śmierci z powodu przepracowania, w Japonii prowadzone są dokładne statystyki dotyczące pracoholizmu. Szacuje się, że na chwilę obecną problem ten dotyczy około 5% populacji na świecie.

Czy tylko Japończycy walczą ze zjawiskiem pracoholizmu?

Wiele osób stwierdzi, że „karoshi” jest niejako wpisane w tradycję i kulturę Japonii. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, że pracoholizm jest zjawiskiem, z którym mamy do czynienia także w Polsce. Wystarczy spojrzeć na statystyki prowadzone przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Zgromadzone dane wyraźnie dowodzą, że Polacy są jednym z narodów, który pracuje najwięcej. Wyprzedzili nas jedynie Meksykanie, Grecy, Rosjanie, Kostarykanie oraz mieszkańcy Korei Południowej.

Jakie są przyczyny rozwoju pracoholizmu?

Wiele się mówi na temat objawów i skutków pracoholizmu. Tymczasem stosunkowo mniej można usłyszeć odnośnie przyczyn rozwoju tego patologicznego zjawiska. Na pewno mogła się do tego przyczynić transformacja ustrojowa z końca lat osiemdziesiątych. Spowodowała ona znaczące zmiany na rynku pracy. Przeobrażenia te doprowadziły, chociażby, do wzrostu konkurencji oraz obniżenia kosztów przy równoczesnym stawianiu pracownikom coraz większych wymagań. Pozostałe przyczyny rozwoju pracoholizmu to:

• rosnące wymagania związane z dyspozycyjnością pracownika,
• zła organizacja pracy,
• konsumpcjonistyczny styl życia,
• niektóre cechy osobowościowe (pracoholizm częściej rozwija się np. u osób, które uzależniają poczucie własnej wartości od wyników osiąganych w pracy zawodowej),
• kierowanie się motywacją zewnętrzną, a nie przyjemnością płynącą z pracy,
• oczekiwanie od pracowników wygórowanych, niejednokrotnie nawet nierealnych do osiągnięcia celów.

Jak się objawia pracoholizm i co robić w razie pojawienia się symptomów?

Uzależnienie to można rozpoznać najczęściej po tym, że dana osoba traktuje pracę jako dobro najwyższe, równocześnie zaniedbując pozostałe sfery życia. Zdaniem naukowców pracoholizm rozwija się stopniowo. Początkowo nie daje wyraźnych objawów. To z kolei powoduje, że uzależnienie może dalej się kształtować, a z biegiem czasu prowadzić do coraz groźniejszych skutków. Zwłaszcza dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Możesz cierpieć z powodu pracoholizmu, jeżeli:

• nieustannie myślisz o obowiązkach zawodowych, a także coraz częściej zabierasz je do domu,
• nie masz czasu dla rodziny, zrezygnowałeś ze swoich ulubionych zajęć, przestałeś prowadzić życie towarzyskie, a z ludźmi spotykasz się tylko w pracy,
• nie rozmawiasz o żadnych innych sprawach niż tylko o tych związanych z pracą,
• zaczęły Ci doskwierać objawy fizyczne i psychiczne (ból głowy, rozdrażnienie, dolegliwości żołądkowe, trudności ze snem).

By dowiedzieć się, czy jesteś uzależniony od pracy, możesz też wykonać test na pracoholizm. Polega on na udzieleniu odpowiedzi na następujące pytania (za każdą pozytywną odpowiedź należy policzyć 1 punkt).

1. Czy mówiąc o swojej pracy, jesteś bardziej poruszony, niż gdy rozmawiasz na tematy związane z rodziną, czasem wolnym?
2. Czy często zabierasz obowiązki zawodowe do domu?
3. Czy praca zawodowa jest Twoją ulubioną formą aktywności?
4. Czy zbyt długie przesiadywanie w pracy ma niekorzystny wpływ na pozostałe sfery Twojego życia?
5. Czy irytują Cię osoby, dla których praca nie jest na pierwszym miejscu?
6. Czy zdarzyło Ci się myśleć o pracy podczas prowadzenia samochodu, odbierania dzieci ze szkoły/przedszkola?
7. Czy z powodu pracy zarywasz noce, masz kłopoty ze snem?

Jeśli zaobserwowałeś u siebie którykolwiek z wyżej wymienionych symptomów i podejrzewasz, że możesz być pracoholikiem, nie panikuj. To, co możesz dla siebie zrobić, to:

• nie bagatelizuj objawów – jeśli przestaniesz „pielęgnować” w sobie złe nawyki, wówczas masz dużą szansę, że pracoholizm nie będzie się dalej rozwijał i niszczył Twojego zdrowia,
• zwróć się do rodziny – niekiedy wsparcie ze strony najbliższych pomaga uporać się z początkowymi symptomami uzależnienia,
• poszukaj pomocy w specjalistycznym ośrodku leczenia uzależnień – dzisiaj w tego typu placówkach prowadzone są terapie nie tylko dla alkoholików, czy narkomanów, ale także dla pracoholików, którzy pragną powrócić do normalnego, zdrowego funkcjonowania.

Jak rozróżnić pracoholizm od pasji pracy?

Badania przeprowadzone przez naukowców dowodzą, że nie każda osoba, która dużo pracuje, jest pracoholikiem. Dlatego trzeba umieć odróżnić pracoholizm od pasji pracy, co nie zawsze jest proste. W tym miejscu warto chwilę się zatrzymać, aby wyjaśnić termin pasja pracy. Zgodnie z definicją pojęcie to dotyczy zdrowej formy zaangażowania w obowiązki zawodowe, wiążąc się z pozytywnym stanem umysłu, wigorem oraz wytrwałością. Podstawowe różnice między pracoholikiem a osobą lubiącą pracować:

• pracoholik jest przeciążony pracą, osoba zdrowa – obciążona,
• w przypadku ludzi zdrowych liczba nadgodzin spędzonych w pracy nie jest zjawiskiem patogennym, a raczej motywującym do działania,
• pracoholicy zaniedbują rodzinę i przyjaciół, podczas gdy osoby zdrowe potrafią przestać myśleć o pracy, kiedy tylko chcą,
• pasjonaci odczuwają zadowolenie i poczucie sensu z wykonywanej pracy, natomiast osoby zmagające się z pracoholizmem wraz z biegiem czasu są coraz bardziej zniechęcone, odczuwają wewnętrzną pustkę i postępujące wypalenie zawodowe.

W jaki sposób lekarz stawia diagnozę?

W rozpoznaniu pracoholizmu pomocne są kryteria diagnostyczne opracowane przez Międzynarodową Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD -10. Lekarz może zdiagnozować uzależnienie od pracy, jeśli w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy doszło do wystąpienia przynajmniej trzech z poniższych objawów:

• odczuwanie intensywnej potrzeby lub wewnętrznego przymusu wykonywania obowiązków zawodowych,
• poświęcanie czasu na pracę, pomimo dolegliwości psychicznych, czy fizycznych – spowodowanych przemęczeniem i przepracowaniem,
• pojawienie się niepokoju, lęku i rozdrażnienia przy próbach ograniczenia lub zaprzestania wykonywania pracy,
• spędzanie czasu na realizacji obowiązków zawodowych kosztem rodziny, przyjaciół, własnego hobby itp.,
• trudności z powstrzymywaniem się przed wykonywaniem pracy po powrocie do domu.

Jakie istnieją sposoby leczenia pracoholizmu?

Długotrwałe uzależnienie od pracy jest zjawiskiem niebezpiecznym i wymagającym konsultacji lekarskiej. Leczenie pracoholizmu nie należy do najłatwiejszych, ale jest możliwe, tak samo, jak zwalczanie choroby alkoholowej, czy narkotykowej. Najczęściej stosuje się psychoterapię, której forma i rodzaj zależy między innymi od tego, jak daleko posunął się nałóg i jakie skutki wywołał. Lekarstwo na pracoholizm do tej pory nie zostało wynalezione. Dlatego najważniejsze w tej sytuacji jest poddanie się starannie zaplanowanym oddziaływaniom terapeutycznym. Przy ich pomocy można zmienić sposób myślenia i uporać się ze złymi nawykami, odzyskując zdrowie psychiczne i fizyczne.

Czy można wyleczyć pracoholizm?

Badania pokazują, że uzależnienie od pracy jest zjawiskiem bardzo niebezpiecznym, zbierającym duże żniwo w wielu krajach na świecie. Praca zawodowa z całą pewnością jest cenną wartością, jednak nie może stanowić najwyższego dobra. Ważną rolę w przeciwdziałaniu pracoholizmowi odgrywają działania profilaktyczne, które powinny być kierowane zwłaszcza do ludzi młodych – dopiero rozpoczynających poszukiwanie zatrudnienia. Zmiany zachodzące na rynku pracy nie sprzyjają ograniczeniu tego zjawiska. Trzeba mieć świadomość, że może być ono tak samo groźne, jak uzależnienie od alkoholu, narkotyków, czy leków.