Uczucie bezwładu ciała podczas snu obserwuje się u około 20% populacji. Ponieważ pojawia się przy pełnej świadomości, wzbudza wiele niepokoju, mimo tego, że nie stanowi niebezpieczeństwa dla zdrowia. Na czym polega paraliż senny? Co to dokładnie jest za stan – jakie ma przyczyny i czy można mu zapobiec?
Spis treści
Czym jest paraliż senny?
Paraliż senny, zwany inaczej porażeniem przysennym, to uczucie niemożności poruszenia żadnym mięśniem. Nieprzyjemny pojawia się najczęściej w momencie nagłego wybudzenia się z określonej fazy snu. Mowa tutaj o fazie REM (ang. rapid eye movement), w której obserwuje się szybkie ruchy gałek ocznych. To wówczas występują marzenia senne i dlatego też ciało wchodzi w fizjologiczny mechanizm katapleksji. Ma to swoje znaczenie. Człowiek nie jest w stanie wykonywać niekontrolowanych ruchów, które mogą pojawić się w odpowiedzi na treść snu. W związku z tym nie wyrządza krzywy ani sobie, ani osobie, która znajduje się obok. Zazwyczaj taki paraliż senny mija, zanim dojdzie do pełnego wybudzenia.
Zdarza się jednak, że bezwład ciała ma miejsce w niewłaściwym momencie np. podczas zasypiania, gdy nie doszło jeszcze do utraty świadomości, lub przy nagłym wybudzeniu się z fazy REM. Nie da się ukryć, że doświadczenie tego w środku nocy jest bardzo niepokojące i często towarzyszy mu silne uczucie strachu, ucisk w klatce piersiowej i przyspieszone bicie serca (tachykardia). W niektórych przypadkach może dojść do halucynacji słuchowych lub wzrokowych. Trwa to zazwyczaj od kilku do kilkunastu sekund i mija samoistnie. Stan parasomnii bywa mylony z bezdechem sennym. Jest to schorzenie, które może zagrażać życiu, ponieważ powoduje znaczne zmniejszenie dotlenienia płuc i tym samym, mniejsze wysycenie krwi życiodajnym tlenem.
Katapleksja zgodnie z wierzeniami ludowymi miała symbolizować nawiedzenie przez duchy, a czasami nawet uprowadzenie przez kosmitów. Zjawisko to zostało uwiecznione również w sztuce. W 1781 roku szwajcarski malarz Henry Fuseli przedstawił wizję nocnego nawiedzenia przez demona na obrazie pt. „Koszmar nocny”.
Przyczyny paraliżu sennego
Dokładne przyczyny pojawienia się paraliżu sennego nie są do końca znane. Dominująca teoria mówi o zahamowaniu czynności komórek nerwowych w rdzeniu kręgowym przez impulsy elektryczne, które wysyłane są do mózgu w niewłaściwym momencie. Prawdopodobnie odpowiedzialne za to są neuroprzekaźniki o nazwie GABA i glicyna. Ich wpływ prowadzi do zaburzenia napięcia mięśniowego.
Ponadto do najczęściej wymienianych przyczyn należą:
- nieprawidłowa higiena snu (zbyt późne zasypianie, niedostatek snu, nieregularne pory odpoczynku nocnego),
- przewlekły stres,
- napięcia emocjonalne,
- uzależnienia od alkoholu, substancji psychoaktywnych i leków.
Jedno z poważnych zaburzeń stanu: sen-czuwanie-narkolepsja opiera się na patologicznych, powtarzających się epizodach bezwładu ciała. Jeśli wydarzenia takie często się powtarzają, konieczne jest zasięgnięcie opinii specjalisty i wykonanie badań, np. elektroencefalografii. Czasami takie nieprawidłowości mogą być zwiastunem poważnych schorzeń, w tym padaczki.
Jak przerwać paraliż senny?
W momencie pojawienia się paraliżu sennego należy zachować spokój. Zaleca się także wykonanie kilku głębokich wdechów i wydechów. Może to przyspieszyć powrót do pełnego napięcia mięśniowego. Warto także delikatnie poruszać palcami rąk i stóp oraz spróbować uśmiechnąć się lub unieść brwi. Dla większości ludzi parasomnia jest uczuciem bardzo nieprzyjemnym. Jednakże istnieją także zwolennicy, którzy uczą się jak wywoływać ten stan. Są to przede wszystkim entuzjaści świadomego śnienia, uważający, że opanowanie tej techniki pozwoli im na dowolne kreowanie sennych marzeń.
Zgodnie z ich wskazówkami, należy położyć się do łóżka w dowolnej pozycji w stanie pełnego relaksu, nie wykonując przy tym żadnych ruchów. Po pewnym czasie przed oczami zaczną pojawiać się tzw. hipnagogi, czyli halucynacje wzrokowe, do których dołączą wrażenia słuchowe, a nawet drgania całego ciała. Będąc w takim stanie, nie wolno się ruszać ani rozpraszać. Uważa się, że dobrowolne wprowadzenie się w stan paraliżu sennego jest znacznie bardziej przyjemne niż doświadczenie tego samego w nocy poza kontrolą świadomości.
Czy paraliż senny można leczyć?
Parasomnia nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka. Jest to stan przejściowy, który mija po kilku sekundach. Kiedy udać się do lekarza neurologa? Wskazaniem do wizyty lekarskiej jest wielokrotne pojawienie się paraliżów sennych w krótkich odstępach czasu. Istnieją bardzo rzadkie przypadki, kiedy zjawisko to wymaga włączenia leczenia farmakologicznego (leki przeciwlękowe lub przeciwdepresyjne). Niesie to jednak za sobą ryzyko uzależnień. Istnieje także niewielkie prawdopodobieństwo pojawienia się powikłań pod postacią zaburzeń zdolności intelektualnych. O ile jest to możliwe, należy zachować odpowiednią higienę snu. Zalicza się do tego:
- regularne zasypianie o stałej porze,
- spanie około 7-8 godzi na dobę,
- wietrzenie sypialni przed nocnym wypoczynkiem,
- unikanie zarywania nocy,
- ograniczenie spożywania alkoholu,
- wyłączenie ekranów emitujących światło niebieskie (telewizory, smartphony, tablety) na około 2 godziny przed snem,
- ograniczenie stresu i silnych wahań emocjonalnych (pomocne są w tym techniki relaksacyjne oraz joga),
- ograniczenie picia napojów przed samym snem (konieczność wyjścia do toalety w nocy zaburza fizjologiczny rytm snu),
- unikanie spożywania produktów z kofeiną w składzie na 3 godziny przed planowym położeniem się do łóżka,
- nieprzejadanie się w godzinach wieczornych.
W przypadkach bardzo silnego, przewlekłego stresu warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą.
Podsumowanie
Paraliż senny, o ile występuje rzadko, nie jest powodem do niepokoju. Na jego pojawienie się w trakcie snu wpływ może mieć wiele czynników, przy czym większość z nich można kontrolować lub im zapobiec. Niewielki ich procent może świadczyć o poważniejszych chorobach, które należy leczyć farmakologicznie. Kluczem jest tutaj zachowania odpowiedniej higieny stylu życia.
