Chyba każdy ma swoim otoczeniu osobę przekonaną o swojej ogromnej wiedzy na dany temat, choć fakty temu przeczą. Pewnie też wśród znajomych lub rodziny znajdziemy kogoś, kto jest ekspertem w jakiejś dziedzinie, ale ma skłonności do zaniżania swej wiedzy. W takiej sytuacji psycholodzy mówią o efekcie Dunninga-Krugera. Dowiedzmy się czegoś więcej na ten temat.
Spis treści
Zjawisko przeceniania i niedoceniania swojej wiedzy oraz umiejętności
Tak w dużym skrócie można opisać zjawisko psychologiczne opisane przez uczonych z Uniwersytetu Cornella. David Dunning oraz Justin Kruger podczas weryfikacji wcześniejszych badań psychologicznych i na podstawie własnych postawili hipotezę, że nie wiedza, ale ignorancja jest czynnikiem dającym poczucie pewności siebie. Do zgłębienia zjawiska, nazwanego później prawem Dunninga-Krugera, badaczy zainspirowała historia McArthura Wheelera, który w 1995 roku napadł na jeden z banków w Pittsburgu, w Stanach Zjednoczonych. Mężczyzna próbował znaleźć sposób ukrycia swojej twarzy, by nie została ona rozpoznana na nagraniach z monitoringu. Zainspirował się więc pewną właściwością soku z cytryny, który po rozlaniu na kartkę znika, a po podgrzaniu papieru znów staje się widoczny. Dla upewnienia się przeprowadził odpowiedni test – wysmarował całą twarz (razem z oczami) sokiem cytrynowym i zrobił sobie zdjęcie polaroidem. Uznał, że jego twarz jest rozmazana na fotografii, więc w czasie napadu pozostanie niewidoczna dla kamer. Policja sprawdziła nagrania z banku i bardzo szybko namierzyła McArthura Wheelera. Złodziej był zszokowany, że w ogóle go rozpoznano. Doskonałość jego planu przekreślił prowadzący sprawę detektyw, który oznajmił, że twarz na zdjęciu musiała wydawać się mężczyźnie niewyraźna, skoro miał w oczach sok z cytryny. Justin Kruger i David Dunning, zaskoczeni absurdalnością historii i niesłychaną pewnością siebie McArthura Wheelera, zbadali przypadek 44-letniego przestępcy i odkryli zjawisko psychologiczne, znane dziś powszechnie jako efekt Dunninga-Krugera. Za swoją pracę zostali nagrodzeni w 2001 roku Ig Noblem przyznawanym przez czasopismo „Annals of Improbable Research” w celu popularyzacji nauki.Jak wyglądały badania Dunninga i Krugera?
Aby potwierdzić swą hipotezę, naukowcy przeprowadzili dodatkowe badanie wśród studentów psychologii na ich rodzimej uczelni. Wybrana grupa studentów miała ocenić siebie pod względem takich aspektów jak: poczucie humoru, znajomość zasad gramatycznych oraz logiczne myślenie. Wcześniejsze badania, na których bazowali Dunning i Kruger, dotyczyły praktycznych umiejętności, np. prowadzenia samochodu czy gry w tenisa. Jakie były ich wyniki i czy potwierdziły hipotezę badaczy o istnieniu prawa Dunninga-Krugera?Wyniki badań
W przypadku tych pierwszych, dotyczących ww. umiejętności praktycznych okazało się, jak już wcześniej wspomniano, że ignoranci (czytaj osoby niekompetentne) są przekonani, że ich wiedza i umiejętności są na wysokim poziomie. Nie dostrzegają oni braków u siebie, jeśli chodzi o dziedziny, w których mają się za ekspertów. Nie są oni w stanie określić prawidłowego poziomu zdolności u siebie, ale również u innych. Seria kilku nowych testów przeprowadzonych przez badaczy potwierdziła tę hipotezę. W ich badaniach okazało się, że studenci o wysokich kompetencjach mieli tendencje do zaniżania ich i dodatkowo mówili głośno o tym, czego ewentualnie nie wiedzieli. Z kolei ci niekompetentni – osiągający słabsze wyniki zawyżali je i mówili o tym na forum. Zgodnie z prawem Duninga-Krugera nie dostrzegali swoich braków.Czym jest efekt Krugera-Dunninga?
To zjawisko z zakresu psychologii zalicza się do błędów poznawczych, ponieważ jest nieracjonalnym sposobem postrzegania rzeczywistości. Polega na tym, że osoby dysponujące rozległą wiedzą w danej dziedzinie przejawiają skłonności do niedoceniania własnych umiejętności, w odróżnieniu od osób z brakiem wspomnianej wiedzy, wykazujących tendencje do przeceniania swoich zdolności. Prawo Dunninga-Krugera głosi, że osoby niekompetentne nie potrafią prawidłowo określić poziomu swoich umiejętności ani ocenić umiejętności innych osób, przez co znacznie idealizują własną wiedzę, co doskonale obrazuje przykład McArthura Wheelera, który był przekonany, że opracował idealny plan napadu na bank bez ryzyka rozpoznania jego twarzy przez policję. Istnienia opisywanego efektu dowodzą też liczne badania, przeprowadzone nie tylko przez Dunninga i Krugera, lecz również przez innych uczonych. Dr Samuel Pavel postanowił przeprowadzić wśród studentów lotnictwa test uwzględniający umiejętności gramatyczne i wiedzę z zakresu statków powietrznych. Okazało się, że 70% studentów z najsłabszymi wynikami wyolbrzymiało swoje umiejętności, a ci, którzy napisali test najlepiej, nie dostrzegali wiedzy, jaką dysponują.Efekt Dunninga-Krugera a samoocena
Często eksperci uważają, że nie dokonują niczego nadzwyczajnego. Zgodnie z prawem Dunninga-Krugera są przekonani, że skoro dla nich coś jest łatwe, inni ludzie także nie powinni mieć problemów z wykonaniem zadania. Ponadto, gdy znamy się dobrze na jakiejś dziedzinie, dociera do nas, że jeszcze wiele musimy się nauczyć. To zjawisko określane jest jako klątwa wiedzy i ma drastyczny wpływ na zaniżanie samooceny. Z kolei osoby niekompetentne nie otrzymują takiej informacji zwrotnej i tkwią w niewiedzy. W czasie oceny własnego poziomu umiejętności warto zastanowić się, czy jej nie zawyżamy lub nie zaniżamy. To może nam pomóc uchronić się przed efektem Krugera-Dunninga.
