Choroba afektywna dwubiegunowa – czym jest i jak przebiega jej leczenie?

Jednym z cięższych i zarazem poważniejszych problemów z zakresu zdrowia psychicznego jest choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD). Zaburzenia tego typu wiążą się z wieloma negatywnymi konsekwencjami, oddziałując zarówno na życie chorego, jak i osób znajdujących się w jego najbliższym otoczeniu. Dowiedz się więcej na temat tego, czym charakteryzuje się to schorzenie, jakie jest jego podłoże oraz w jaki sposób przebiega leczenie. Zapraszamy do lektury!

Na czym dokładnie polega choroba dwubiegunowa?

Określana również mianem psychozy maniakalno-depresyjnej choroba afektywna dwubiegunowa stanowi zespół nieprawidłowości psychicznych, któremu mogą towarzyszyć objawy depresyjne, maniakalne lub hipomaniakalne. Niekiedy schorzenie to jest mylnie utożsamiane ze schizofrenią lub zaburzeniami afektywnymi jednobiegunowymi. Pierwsze wzmianki o chorobie dwubiegunowej pojawiły się dość późno, gdyż dopiero w połowie XVIII. To właśnie wtedy lekarz Robert James wysnuł tezę, że objawy maniakalne oraz depresyjne należy traktować jako jedno, ściśle powiązane ze sobą schorzenie. W XIX stuleciu wyodrębniono kilka rodzajów CHAD. Za zaburzenia afektywne dwubiegunowe zaczęto uważać między innymi: padaczkę, histerię, otępienie endogenne oraz psychozę maniakalno-depresyjną. Bardzo szybko stwierdzono też, że choroba dwubiegunowa nie ma nic wspólnego z aspektem duchowym. Stanowi ona bowiem konsekwencję zaburzeń funkcjonowania części wydzielniczej mózgu. Wytwarza on bardzo wiele substancji chemicznych, od których zależy jakość myślenia, a także odczuwanie poszczególnych nastrojów. W chorobie afektywnej dwubiegunowej zaburzona jest przede wszystkim produkcja:

• noradrenaliny,
• dopaminy,
• serotoniny,
• acetylocholiny.

W starszym nazewnictwie choroba dwubiegunowa niekiedy jest określana jako zaburzenie bipolarne. Stąd bardzo często można usłyszeć o bipolarności czy osobowości bipolarnej – dwubiegunowej.

Jakie są przyczyny występowania choroby dwubiegunowej?

Do tej pory lekarzom nie udało się wyodrębnić jednoznacznych czynników mogących mieć wpływ na występowanie choroby afektywnej dwubiegunowej (CHAD). Stwierdzono natomiast, że schorzenie to może być rezultatem połączenia różnych przyczyn, spośród których najczęściej wymienia się:

• traumatyczne doświadczenia z wczesnego dzieciństwa, które mogły przyczynić się do tzw. braku wrażliwości emocjonalnej (utrata rodzica, choroba alkoholowa matki lub ojca, przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna itp.),
• stresujące wydarzenia w życiu takie jak np. śmierć bliskiej osoby,
• brak równowagi biochemicznej organizmu, która osłabia funkcjonowanie układu odpornościowego i jest częstą przyczyną chorób o podłożu psychicznym,
• czynniki genetyczne, wedle których choroba afektywna dwubiegunowa może być przekazywana z pokolenia na pokolenie,
• zmiany hormonalne – niekiedy dwubiegunowość (bipolarność) pojawia się u kobiet po porodzie lub w okresie menopauzalnym,
• urazy mózgu – do rozwoju schorzenia mogą też przyczyniać się stłuczenia związane z uszkodzeniem tkanki mózgowej, które powodują zmiany w świadomości oraz wpływają na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego,
• czynniki środowiskowe takie jak długotrwała bezsenność, silny stres, niepowodzenia w życiu osobistym czy inne przeżycia związane z „duszeniem w sobie” negatywnych emocji.

Jakie objawy daje choroba afektywna dwubiegunowa?

Jak już wyżej wspomniano, choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się przede wszystkim występowaniem objawów depresyjnych, maniakalnych oraz hipomaniakalnych. O zespole maniakalnym mówimy wtedy, gdy pacjent zmaga się z kilkoma charakterystycznymi symptomami. Należą do nich takie objawy jak:

• wzmożona rozmowność, wręcz gadatliwość,
• zmniejszona potrzeba snu,
• zachowania impulsywne,
• lekkomyślność,
• utrata zahamowań,
• nadmierne pobudzenie ruchowe.

Aby choroba mogła zostać rozpoznana, powyższy stan musi trwać przynajmniej przez siedem dni. Z kolei zespół hipomaniakalny występuje, kiedy pojawią się takie symptomy jak wielomówność, zwiększona kreatywność, wesołość, drażliwy nastrój oraz niewielkie rozproszenie uwagi. Jeszcze jednym typowym i zarazem najbardziej charakterystycznym stanem dla zaburzenia afektywnego jest depresja dwubiegunowa, która może przejawiać się spowolnieniem psychoruchowym, problemami psychomotorycznymi, urojeniowym poczuciem winy, drażliwością emocjonalną oraz natłokiem negatywnych myśli. W tym miejscu warto podkreślić, że stany depresyjne na ogół pojawiają się na przemian z silnym pobudzeniem. Depresja dwubiegunowa najczęściej jest leczona za pomocą leków przeciwdepresyjnych, jednak środki te mogą prowadzić do zmiany fazy w stan hipomaniakalny lub maniakalny.

Fazy rozwoju choroby dwubiegunowej

Wyróżnia się kilka faz rozwoju tego schorzenia. Etapy jego przebiegu opisuje między innymi model Kapczinskiego, zgodnie z którym wyodrębnia się:

• fazę latencji, dla której najbardziej charakterystyczne są takie objawy jak spowolnienie psychoruchowe, nerwowość i rozdrażnienie oraz nadmierna senność,
• fazę I stanowiącą epizod manii lub hipomanii,
• fazę II, w której mogą pojawić się dodatkowe zaburzenia psychiczne w postaci lęku, niepokoju, a nawet nadużywania środków psychoaktywnych,
• stadium III, które cechuje się przede wszystkim narastającą drażliwością i szybko postępującymi zmianami zachodzącymi w psychice,
• stadium IV opisywane jako niezdolność do samodzielnego funkcjonowania, w którym następuje spotęgowanie objawów charakterystycznych dla poprzednich faz.

Trudności w diagnozowaniu choroby dwubiegunowej

Współczesna diagnostyka zaburzeń afektywnych dwubiegunowych bazuje przede wszystkim na doświadczaniu przez pacjenta powyżej opisanych faz. Zgodnie ze Statystyczną Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych schorzenie to rozpoznaje się w sytuacji, kiedy występują przynajmniej dwa epizody przy współistnieniu zaburzeń nastroju. Jeden z nich musi być maniakalny, depresyjny lub hipomaniakalny. Zachorowanie jedynie na manię lub depresję dwubiegunową nie stanowi podstawy do orzeczenia schorzenia. W procesie diagnostycznym kluczową rolę odgrywa też wywiad rodzinny. Zbyt późne rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej może skutkować zwiększoną ilością nawrotów, nieefektywną terapią leczenia depresji oraz częstszymi pobytami w szpitalu.

W jaki sposób można leczyć chorobę dwubiegunową?

Na chwilę obecną CHAD jest schorzeniem nieuleczalnym podobnie jak inne zaburzenia afektywne dwubiegunowe. W jego terapii najczęściej stosuje się leki profilaktyczne, które mają za zadanie zmniejszyć nasilenie objawów towarzyszących chorobie oraz poprawić komfort życia chorego. Umiejętnie dobrane w żaden sposób nie obciążają organizmu, nie mają działania uzależniającego oraz dobrze sprawdzają się zarówno w leczeniu, jak i przeciwdziałaniu nawrotom poszczególnych epizodów. Środki farmakologiczne stosuje się od momentu zdiagnozowania choroby. Na ogół są to preparaty normotymiczne, które są określane również mianem stabilizatorów nastroju. Leki te zmniejszają nadpobudliwość psychoruchową oraz poprawiają ogólne samopoczucie, umożliwiając pacjentowi z rozpoznaną bipolarnością normalne funkcjonowanie na co dzień. Do najczęściej wykorzystywanych preparatów w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej należą środki zawierające w swoim składzie:

• sole litu, które stymulują wytwarzanie dopaminy i noradrenaliny, a także pobudzają receptory odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego,
• karbamazepinę znaną z właściwości przeciwdrgawkowych oraz stabilizujących nastrój,
• kwas walproinowy, który wpływa na wzrost stężenia neuroprzekaźnika GABA odpowiadającego za zmniejszenie nadpobudliwości oraz rozluźnienie mięśni,
• olanzapinę o działaniu przeciwpsychotycznym, przeciwmaniakalnym oraz poprawiającym samopoczucie,
• haloperidol, który wykazuje silne właściwości przeciwpsychotyczne, wpływając na sposób myślenia, zachowania oraz odczuwania.

W terapii CHAD z szybką zmianą faz (depresja dwubiegunowa, mania lub hipomania) najczęściej stosuje się leczenie skojarzone. Tego rodzaju zaburzenia afektywne dwubiegunowe charakteryzują się dość dużą dynamiką następujących po sobie etapów, dlatego odradza się w nich stosowanie typowych leków przeciwdepresyjnych z uwagi na możliwość indukowania manii.

Psychoterapia jako metoda leczenia choroby dwubiegunowej

Rozpoznawana najczęściej w okresie wczesnej dorosłości bipolarność i związana z nią choroba afektywna dwubiegunowa ma charakter schorzenia psychicznego. Z tego względu zarówno diagnozowanie, jak i leczenie powinno bazować na odpowiednio dobranym podejściu psychologicznym. Dlatego poza środkami farmakologicznymi istotną rolę ma także psychoterapia. U chorych z CHAD najczęściej stosuje się terapię poznawczo-behawioralną, która może stanowić skuteczne uzupełnienie farmakoterapii. Ten model leczenia psychoterapeutycznego opiera się na dokonywaniu zmian w świadomości pacjenta na poziomie poznawczym, behawioralnym oraz afektywnym, które korzystnie wpływają na przebieg zaburzenia i pomagają choremu lepiej sobie z nim poradzić. Psychoterapia jako jedna z metod leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej powinna obejmować kilka istotnych elementów takich jak zidentyfikowanie zniekształceń poznawczych, psychoedukację dotyczącą natury schorzenia oraz pracę poznawczą mającą na celu modyfikację przekonań dysfunkcjonalnych. Czas jej trwania zazwyczaj jest uzależniony od stopnia nasilenia objawów.

Podsumowanie

W większości przypadków choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD) jest zaburzeniem przewlekłym oraz nawrotowym. Schorzenie to może uaktywnić się praktycznie na każdym etapie życia, najczęściej jednak rozpoznaje się je w młodości lub we wczesnej dorosłości. U niektórych pacjentów przeważają stany maniakalne, inni z kolei zmagają się głównie z depresją dwubiegunową. Czas trwania napadów epizodów i faz jest ciężki do przewidzenia – kluczowe znaczenie ma tutaj przede wszystkim zastosowanie odpowiedniego leczenia.