Istnieją ludzie, którzy żyją, jakby ich nie było. Zespół Cotarda, zwany również chorobą zombie, jest jednym z najrzadziej diagnozowanych zaburzeń psychicznych. Może pojawiać się u pacjentów psychotycznych, w tym cierpiących na ciężką postać depresji. Najbardziej charakterystycznym objawem są urojenia nihilistyczne, czyli przeświadczenie o własnej śmierci i zaniku narządów wewnętrznych. Często towarzyszą im również inne symptomy takie jak lęk, niepokój i halucynacje. Skąd bierze się syndrom Cotarda? Jak dokładnie się objawia oraz jakie niesie ze sobą zagrożenia? Wyjaśniamy poniżej. Zobacz!
Spis treści
Zespół Cotarda – tajemnicza choroba o nieznanej etiologii
Jednoznaczna przyczyna choroby zombie nie jest dotychczas poznana. Po raz pierwszy opisał ją w 1880 roku francuski neurolog – Jules Cotard i to właśnie od jego nazwiska pochodzi nazwa zaburzenia. Na jednym ze swoich wykładów lekarz przedstawił przypadek pacjentki dotkniętej tą przypadłością. Twierdziła ona między innymi, że od wielu lat nie posiada narządów wewnętrznych, a jej ciało składa się jedynie ze skóry i kości. Ponadto w ogóle nie odczuwała bólu.
Chociaż od tamtej pory minęło wiele czasu, etiologia zespołu Cotarda w dalszym ciągu pozostaje niewyjaśniona. Jak dotąd udokumentowano zaledwie kilkadziesiąt przypadków tego schorzenia na całym świecie. Charakterystycznym objawem choroby są urojenia nihilistyczne. Zazwyczaj taki pacjent ma całkowitą pewność, że nie żyje, a więc nie może już umrzeć naturalną śmiercią. Do tego dochodzi przeświadczenie o braku organów wewnętrznych. Mimo tak silnego przekonania chory nie potrafi wyjaśnić, w jaki sposób może oddychać bez płuc czy myśleć bez mózgu.
Jakie są możliwe przyczyny syndromu Cotarda?
Jak już wspomnieliśmy powyżej – mimo że od opisania pierwszego przypadku choroby zombie minęło prawie 150 lat – etiologia zespołu Cotarda wciąż pozostaje zagadką. Chociaż przyczyny zaburzenia nie są do końca znane, to jednak istnieją podejrzenia, że rozwojowi syndromu mogą sprzyjać wady strukturalne w obrębie mózgu. Według naukowców do wykształcenia się choroby mogą prowadzić:
- uszkodzenia prawej półkuli mózgu,
- zmiany patologiczne w płatach ciemieniowych kory mózgowej,
- atrofia, czyli zanik jąder podstawnych,
- zatrucia metaboliczne.
Zmiany patologiczne w obrębie ośrodkowego układu nerwowego powodują brak zdolności prawidłowego odbioru bodźców z otoczenia, a także niewłaściwą interpretację doznań sensorycznych. Urojenia nihilistyczne mogą wystąpić zwłaszcza u osób z uszkodzeniami w obrębie dróg neuronalnych, które łączą ośrodek rozpoznawania twarzy z układem limbicznym. Zadaniem tych struktur anatomicznych mózgu jest przede wszystkim kojarzenie konkretnych obiektów ze stanami emocjonalnymi.
Według licznych źródeł naukowych choroba zombie nie jest uznawana za samodzielną jednostkę chorobową, lecz za zaburzenie towarzyszące współistniejącym schorzeniom psychotycznym i neurologicznym.
Jak objawia się zespół Cotarda?
Charakterystycznym objawem dla zespołu Cotarda jest silne przekonanie chorego o własnej śmierci za życia. Dotknięty tym rzadkim zaburzeniem pacjent nie ma poczucia własnej tożsamości. Niekiedy wierzy również, że nic nie istnieje. Negowanie świata, siebie samego i ludzi wokół określane jest w literaturze fachowej jako urojenia nihilistyczne. Chory:
- ma zmniejszoną wrażliwość na bodźce pochodzące z wnętrza ciała – nie czuje np. bicia własnego serca,
- ma poczucie zaniku narządów wewnętrznych, a w końcu ich całkowitego braku,
- często jest pobudzony psychoruchowo, przy czym może poruszać się w specyficzny sposób przypominający chód zombie,
- ma obniżony próg odczuwania bólu, co sprzyja zachowaniom autoagresywnym. Samo okaleczając się, próbuje udowodnić otoczeniu słuszność swoich przekonań. Jest przecież pewny, że skoro i tak już nie żyje, jego rany nie będą krwawić,
- może podejmować próby samobójcze, aby uwolnić się od swojego martwego ciała, na które jest rzekomo wiecznie skazany,
- nie je i nie pije, bardzo często doprowadzając się w ten sposób do śmierci z głodu i wycieńczenia.
Wyżej wymienionym objawom towarzyszą zazwyczaj silne lęki oraz poczucie winy. Chorzy dotknięci syndromem Cotarda próbują znaleźć jakiekolwiek wytłumaczenie na to, dlaczego są nadal na Ziemi, skoro już nie żyją. Często dochodzą wtedy do przekonania, że konieczność przebywania ich duszy w martwym ciele jest karą za grzechy popełnione za życia.
Zespół Cotarda jako zaburzenie psychotyczne
Opisany po raz pierwszy w XIX wieku syndrom zaliczany jest do grupy zaburzeń psychotycznych. Psychoza to termin o bardzo szerokim znaczeniu, przy czym nie oznacza on konkretnej jednostki chorobowej. Najczęściej jest to zespółobjawów wywołanych przez towarzyszącą chorobę np.:
- schizofrenię,
- depresję o ciężkim przebiegu,
- zaburzenia neurorozwojowe ze spektrum autyzmu.
Trudności w ocenie rzeczywistości mogą być też spowodowane przez inne czynniki – urazy głowy, guzy mózgu, napady padaczkowe czy schorzenia neurodegeneracyjne. U części pacjentów zaburzenia tego typu pojawiają się również w wyniku ostrej reakcji stresowej na traumatyczne wydarzenia, których doświadczyli.
Objawy oraz nasilenie odczuwanych doznań są bardzo zróżnicowane. U niektórych osób mają postać łagodną, u innych ich przebieg jest ostry. Wszystkie stany psychotyczne mają jednak wspólny mianownik. Powodują one duże trudności w kontakcie ze światem zewnętrznym oraz nieadekwatne do sytuacji zachowanie. Charakterystyczne dla psychoz są także objawy wytwórcze, czyli halucynacje i urojenia.
Urojenia w zespole Cotarda
Tym terminem określa się zaburzenia sposobu myślenia, które wiążą się z trwałym występowaniem fałszywych przekonań. Nawet wtedy, kiedy nie ma jakichkolwiek przesłanek potwierdzających ich słuszność. Co więcej, zazwyczaj istnieją niezaprzeczalne dowody na to, że jest inaczej. W przypadku choroby zombie u pacjentów pojawiają się urojenia nihilistyczne, czyli błędne przeświadczenie o umieraniu, zaniku i rozpadzie ciała.
Innym charakterystycznym objawem, który występuje nie tylko w zespole Cotarda, lecz także towarzyszy wielu innym zaburzeniom psychotycznym, jest dysocjacja. Jest to uczucie bycia odłączonym od rzeczywistego świata. Może przyjąć formę:
- depersonalizacji,
- derealizacji.
W pierwszym przypadku dotknięta urojeniem osoba w ogóle nie czuje związku z własnym ciałem i tożsamością. W drugim uważa, że otaczający ją świat, ludzie i rzeczy nie są prawdziwe. Stany takie mogą manifestować się w chorobie zombie, jednak często pojawiają się również w nasilonych zaburzeniach lękowych. Niekiedy syndrom Cotarda może współwystępować z zespołem Capgrasa.
Zespół Capgrasa – skąd się bierze i jak się objawia?
Współwystępowanie tych dwóch zaburzeń wynikać może z faktu, że u ich podłoża niekiedy leży wspólna przyczyna. Według niektórych publikacji naukowych zespół Capgrasa podobnie jak syndrom Cotarda może być wynikiem uszkodzenia tych samych struktur anatomicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Chodzi tutaj o drogi neuronalne, które łączą ośrodek rozpoznawania twarzy z układem limbicznym – czyli obszarem mózgowia, który ma za zadanie kojarzyć obiekty z emocjami.
Do zmian histopatologicznych w obrębie tkanki nerwowej dróg kojarzeniowych może dojść w wyniku:
- urazu mechanicznego głowy,
- udaru oraz krwiaków mózgu,
- pęknięcia tętniaka,
- przebytej operacji w obrębie mózgu.
Chory, u którego zdiagnozowano zespół Capgrasa, jest przekonany, że osoby z jego najbliższego otoczenia zostały podmienione przez sobowtóry lub istoty pozaziemskie.
Zespół Cotarda – leczenie farmakologiczne
U pacjentów z chorobą zombie konieczne jest specjalistyczne leczenie psychiatryczne. W przypadku rozpoznania syndromu Cotarda stosuje się farmakoterapię. Najczęściej wykorzystuje się w tym celu środki przeciwpsychotyczne, ale też leki o działaniu antydepresyjnym i stabilizującym nastrój. Pacjent cierpiący na urojenia nihilistyczne powinien być pod stałą opieką lekarza psychiatry. Dzięki temu możliwe będzie monitorowanie efektów leczenia, a w razie potrzeby również modyfikowanie terapii. W przypadku gdy zespół pojawia się w wyniku innego schorzenia, stosuje się leczenie przyczynowe choroby podstawowej.
Rokowania u pacjentów ze zdiagnozowanym zespołem Cotarda
Aby terapia syndromu Cotarda była skuteczna, konieczne jest prawidłowe rozpoznanie. Chociaż opisane powyżej objawy wydają się bardzo charakterystyczne, to jednak w początkowym stadium niekoniecznie musi tak być. Czasami mogą być one wręcz podobne do tych obserwowanych w przebiegu ciężkiej depresji lub choroby afektywnej dwubiegunowej (schizofrenii). Urojenia nihilistyczne mogą również przypominać te hipochondryczne, które niekiedy pojawiają się także u osób zdrowych psychicznie.
Niewątpliwą trudnością dla lekarzy jest brak ścisłych kryteriów diagnostycznych, na podstawie których można jednoznacznie sklasyfikować zaburzenie. Rokowania są więc różne. Szanse na wyleczenie zależą w głównej mierze od stopnia zaawansowania psychozy, ale też od trafnie postawionego rozpoznania i szybkości rozpoczęcia farmakoterapii. Ze względu na duże ryzyko wystąpienia u pacjentów z zespołem Cotarda zachowań autoagresywnych oraz prób samobójczych bardzo ważne jest, żeby leczenie farmakologiczne wdrożyć jak najszybciej. Równie istotne jest systematyczne przyjmowanie zapisanych przez lekarza farmaceutyków.
Poczytaj więcej o psychologii i zdrowym stylu życia!
Zaburzenia psychotyczne są bardzo dotkliwe zarówno dla pacjenta, jak i jego najbliższego otoczenia. Mogą wynikać ze zmian neurologicznych, ale też być efektem zażywania substancji psychoaktywnych albo odstawienia ich przez osoby uzależnione. Również ich charakter może być bardzo zróżnicowany – jedni doświadczą tylko części symptomów o łagodnym nasileniu, podczas gdy u innych obserwuje się pełne spektrum o ciężkim przebiegu. Pojedyncze, lekkie objawy psychotyczne – takie jak halucynacje wzrokowe i słuchowe – mogą niekiedy pojawiać się również u ludzi niechorujących psychicznie. Chcesz dowiedzieć się więcej o psychologii, uzależnieniach i zdrowym stylu życia? Wiele inspirujących artykułów znajdziesz na portalu Zdrowie i Życie. Poczytaj!
