„Zaraz, gdzie ja to położyłem…?” – to myśl, która przypuszczalnie pojawiła się w głowie większości z nas. Pamięć jest jedną z podstawowych funkcji poznawczych. Procesy kognitywne to jednak znacznie więcej niż tylko szybkość uczenia się i przywoływania potrzebnych informacji. To także sposób, w jaki odbieramy rzeczywistość oraz kontaktujemy się z otaczającym światem. Sprawność kognitywna wpływa więc na każdy aspekt życia, w tym na relacje z ludźmi i umiejętność radzenia sobie w codziennych sytuacjach. Problemy z zapamiętywaniem, przypominaniem sobie czy koncentracją niekiedy bywają wynikiem przemęczenia bądź stresu. Gdy jednak utrzymują się przez dłuższy czas, powinny wzbudzić czujność. Pierwsze objawy łagodnych zaburzeń poznawczych są zazwyczaj na tyle mało charakterystyczne, że łatwo jest je przeoczyć. Czym właściwie są tego typu dysfunkcje? U kogo mogą wystąpić? Jak naturalnie wspierać procesy kognitywne? Na te pytania odpowiadamy w dalszej części artykułu. Sprawdź!
Spis treści
Czym są procesy poznawcze?
Do podstawowych funkcji poznawczych,zwanych też kognitywnymi zaliczamy pamięć, uwagę, myślenie oraz percepcję. W ten sposób określa się tak naprawdę wszystkie procesy, które umożliwiają orientację w środowisku zewnętrznym, m.in.:
- odbiór wrażeń przy pomocy wzroku słuchu i pozostałych narządów zmysłów, czyli np. rozpoznawanie twarzy, miejsc, przedmiotów, zapachów, smaków,
- umiejętność właściwej interpretacji sygnałów docierających z otoczenia,
- przetwarzanie informacji za pomocą myśli i mowy.
Rozwój poznawczy człowieka trwa przez całe życie. Za każdym razem, kiedy uczymy się nowych rzeczy, między komórkami nerwowymi w mózgu powstają nowe połączenia. Właśnie dzięki temu jesteśmy w stanie przyswajać wiedzę, wydobywać z pamięci konkretne informacje, kojarzyć ze sobą różne fakty, wyciągać wnioski. Sprawność kognitywna wpływa nie tylko na sam proces uczenia się i zapamiętywania, ale też na postrzeganie otaczającego świata, czyli w rezultacie na każdy aspekt codziennego życia.
Od czego zależą funkcje poznawcze?
Na funkcje kognitywne wpływa wiele czynników. Wiek, stan zdrowia, tempo życia, stres – to wszystko ma znaczenie. Procesów poznawczych nie należy więc rozpatrywać w oderwaniu od ogólnej kondycji organizmu, ponieważ psychika i samopoczucie fizyczne ściśle się ze sobą łączą. Ilość informacji, która dociera z otoczenia, jest obecnie ogromna. Mało kto używa dzisiaj telefonu wyłącznie do rozmów. Maile, komunikatory, portale społecznościowe stały się codziennością i towarzyszą większości z nas non stop. Takie przebodźcowanie często negatywnie odbija się na funkcjach poznawczych już u dzieci oraz ludzi młodych. Może skutkować m.in. rozkojarzeniem, trudnościami w podejmowaniu decyzji czy zapamiętywaniu.
Warto mieć również świadomość, że obniżenie sprawności kognitywnej jest naturalnym efektem procesów starzenia się mózgu. Oczywiście, ponieważ każdy człowiek jest inny, nie zawsze ono wystąpi. Również nie wszystkie problemy z pamięcią czy koncentracją wymagają diagnostyki. Dopiero gdy przez dłuższy czas nie ustępują, a wręcz nasilają się, warto pomyśleć o konsultacji psychologicznej.
Co to są zaburzenia poznawcze i u kogo mogą wystąpić?
O zaburzeniach poznawczych mówimy, gdy co najmniej jedna z funkcji kognitywnych nie działa prawidłowo. Do łagodnych postaci należą najczęściej problemy z pamięcią i skupieniem uwagi. Do ostrych – halucynacje, czyli nieprawidłowy odbiór wrażeń zmysłowych, a także zmiany w przebiegu procesów myślowych, takie jak inkoherencja,czyli całkowity brak spójności w wypowiedzi. Dysfunkcje poznawcze to bardzo obszerny temat. Mogą mieć one różne podłoże oraz nasilenie, a także wystąpić w każdej grupie wiekowej – zarówno u dzieci, młodych dorosłych, jak i u osób w podeszłym wieku. Przy czym właśnie w tej ostatniej grupie obserwuje się je najczęściej. Zdaniem psychologów w łagodnej formie pojawiają się one u około 20% osób po 65. roku życia.
Jak objawiają się łagodne zaburzenia poznawcze?
Łagodne zaburzenia poznawcze, określane też niekiedy skrótem MCI najczęściej wiążą się z rozproszeniem uwagi, problemami z zapamiętywaniem lub przypominaniem sobie informacji. Najogólniej możemy podzielić je na 3 główne typy:
- amnestyczny, czyli taki, w którym przeważają problemy z pamięcią,
- wykonawczy, kiedy pojawiają się trudności z planowaniem i kontrolowaniem wykonywanych czynności czy też podejmowanych działań,
- mieszany, gdy u pacjenta występują jednocześnie obie z wymienionych powyżej dysfunkcji.
Jednak rodzaj oraz nasilenie objawów to kwestie mocno indywidualne. Osoby dotknięte MCI zazwyczaj uskarżają się na pogorszenie pamięci. Często mają także wrażenie, że „wolniej im się myśli”, np. potrzebują więcej czasu, aby przypomnieć sobie szczegóły wydarzeń czy nazwy przedmiotów. Również skupienie uwagi wymaga od nich więcej wysiłku.
Jak odróżnić łagodne zaburzenia poznawcze od naturalnego procesu starzenia się organizmu?
Bez konsultacji psychologicznej, a czasami neurologicznej nie jest to łatwe zadanie. W łagodnej postaci zaburzeń kognitywnych objawy są mało charakterystyczne. Dlatego też, jeśli pojawiają się po 65. roku życia, często bywają mylone właśnie z fizjologicznym procesem starzenia się organizmu. Ponieważ codzienne czynności – ubieranie się, jedzenie, higiena – nie sprawiają takiej osobie trudności, problem niekiedy pozostaje przez długi czas prawie niezauważony. Niepokojącymi symptomami mogą być np. utrzymująca się dekoncentracja, częste zapominanie i spowolnione myślenie. Gdy takie objawy nasilają się, nie powinno się ich lekceważyć ani czekać, aż same ustąpią. Warto w takiej sytuacji skorzystać z pomocy psychologa.
Jak diagnozuje się łagodne zaburzenia poznawcze?
W diagnostyce zaburzeń poznawczych wykorzystuje się specjalne testy psychologiczne. Wyniki interpretuje się oczywiście, uwzględniając wiek danej osoby. Oprócz tego psycholog stara się ocenić funkcjonowanie pacjenta na różnych polach życia codziennego. Ważne jest m.in. to, czy zapominaniu nie towarzyszą inne dysfunkcje, w tym trudności w rozpoznawaniu miejsc, przedmiotów, twarzy najbliższych.
Czasami potrzebne są dodatkowe badania diagnostyczne i konsultacja neurologiczna. Testy psychologiczne najczęściej uzupełnia się wtedy o szczegółowy wywiad lekarski oraz ocenę kliniczną stanu zdrowia. Neurolog w rozmowie zwraca uwagę, czy pacjent:
- potrafi podać podstawowe informacje o sobie, a także aktualną datę i miejsce, w którym się znajduje,
- mówi płynnie, łatwo znajduje właściwe słowa, nazywa poprawnie czynności lub przedmioty,
- umie korzystać z przedmiotów codziennego użytku, np. z telefonu, zegarka,
- nie wykazuje objawów inkoherencji, czyli czy jego wypowiedź układa się w spójną, logiczną całość.
W niektórych przypadkach lekarz zleca dodatkowo badania laboratoryjne oraz obrazowe, najczęściej tomografię komputerową albo rezonans magnetyczny głowy. W ten sposób można potwierdzić bądź wykluczyć somatyczne przyczyny dolegliwości. Źródłem zaburzeń poznawczych mogą być m.in. miejscowe uszkodzenia układu nerwowego, zmiany naczyniowe powodujące słabsze ukrwienie określonych struktur mózgu, niedobory witaminowe, zaburzenia hormonalne. Obniżenie funkcji kognitywnych bywa także skutkiem zażywania substancji psychoaktywnych lub efektem ubocznym przyjmowania niektórych leków.
Jak leczyć łagodne zaburzenia poznawcze?
Wszystko zależy od podłoża dolegliwości. Warto pamiętać, że na przyczynę nie zawsze mamy wpływ. Przykładowo, jeśli do zaburzeń poznawczych doszło na skutek przyjmowanych leków czy niedoborów witaminowych, wystarczy usunąć źródło problemu, aby stan pacjenta znacząco się poprawił. W takich przypadkach po modyfikacji farmakoterapii, zbilansowaniu codziennej diety, włączeniu suplementacji dolegliwości najczęściej ustępują całkowicie.
Gdy jednak przyczyna jest niejasna bądź też jest ona nieodwracalna, jest już trudniej. Najczęściej stosuje się wtedy leczenie objawowe. Odpowiednio dobrana farmakoterapia może spowolnić rozwój choroby oraz poprawić komfort życia pacjenta. Leczenie farmakologiczne zawsze dobrze jest uzupełnić o treningi funkcji poznawczych. Są to specjalne ćwiczenia opracowane przez psychologa. Wykonywane regularnie poprawiają pamięć, koncentrację i aktywizują procesy myślowe.
Czy można chronić się przed wystąpieniem zaburzeń poznawczych?
Jak najbardziej tak. Znana maksyma wskazująca, że lepiej zapobiegać, niż leczyć, sprawdza się także tutaj. Zdaniem psychologów, aby utrzymać wysoką sprawność kognitywną niezależnie od wieku, ważne są regularna aktywność intelektualna oraz prowadzenie zdrowego stylu życia.
Na jakie aspekty warto więc zwrócić szczególną uwagę?
- Rozmawiaj i spędzaj czas z ludźmi – wspólne wyjście na kawę, do teatru czy kina to zawsze dobry pomysł.
- Zadbaj o codzienną dawkę ruchu, w miarę możliwości na świeżym powietrzu – może to być rower, trekking po okolicy albo po prostu spacer przed siebie raźnym krokiem.
- I o codzienny trening dla mózgu – rozwiązywanie krzyżówek, łamigłówek, sudoku, czytanie książek – wybierz to, co lubisz najbardziej.
- Zakochaj się w zdrowym jedzeniu – dieta bogata w owoce i warzywa eliminuje ryzyko niedoborów witaminowych oraz pozytywnie wpływa na funkcjonowanie mózgu.
- Odkrywaj i rozwijaj swoje pasje – gdy robisz to, co sprawia Ci radość, odpoczywasz, a przy okazji uczysz się nowych rzeczy.
- Zrób czasem coś inaczej niż zwykle – np. przygotuj ulubioną potrawę w nowy sposób czy też idź na zakupy inną drogą niż standardowo. Próbowanie nowych rzeczy to świetny fitness dla mózgu!
Zadbaj również o pozytywne nastawienie do siebie i świata. Tym, co negatywnie wpływa na procesy kognitywne, jest obniżony nastrój, a także długotrwały lub silny stres. Jeśli więc często się martwisz lub stresujesz, poznaj skuteczne metody radzenia sobie z niepokojem. Mogą być to ćwiczenia oddechowe, joga, relaksacja, ale też kontakt z przyrodą, zwierzętami albo twórcze wyrażanie siebie np. poprzez pisanie czy malowanie. Stresu nie da się co prawda całkowicie wyeliminować, jednak można nauczyć się sobie z nim radzić. Gdy zmieniasz własne podejście i zaczynasz optymistycznie patrzeć na rzeczywistość, tak naprawdę zmienia się wszystko. To umiejętność, która bardzo się przydaje. Nie tylko poprawia funkcje poznawcze, lecz także podnosi komfort życia.
Dbaj o siebie na co dzień!
Zdrowie, w tym sprawność kognitywna, jest sumą wielu drobnych, codziennych wyborów. Często chcielibyśmy żyć zdrowo, a zamiast tego serwujemy sobie kolejny dzień w biegu. Niekończąca się lista zadań do zrobienia, informacje płynące jak rzeka plus multum bodźców na każdym kroku to codzienność wielu z nas. Wieczorem często brakuje już energii, żeby iść pobiegać czy nawet przejść się na spacer do parku naprzeciwko. Intensywne tempo życia powoduje zmęczenie i obniżenie zdolności poznawczych niezależnie od wieku. Dlatego tak ważne jest, żeby zadbać o własne mechanizmy obronne. Znajdź czas na relaks i na codzienny fitness dla mózgu. Trening funkcji kognitywnych poprawia pamięć, koncentrację oraz rozwija kreatywność. Masz ochotę poczytać coś jeszcze? Na portalu Zdrowie i Życie znajdziesz więcej inspirujących artykułów na temat psychologii, uzależnień, zdrowego stylu życia. Miłej lektury!
