Socjopatia – objawy i przyczyny

Wielu osobom socjopatia, nie wiedząc dlaczego, przywodzi na myśl… szaleńców. Tymczasem, jak się okazuje, jednostki zmagające się z tego rodzaju zaburzeniem, bardzo często należą do osób miłych, inteligentnych. Na pierwszy rzut oka właściwie niczym nie różnią się od innych ludzi. Na czym tak naprawdę polega socjopatia, jakie są jej przyczyny, a także, jakie objawy mogą wskazywać na to, że mamy do czynienia z socjopatą? Zapraszamy do lektury.

Czym dokładnie jest socjopatia?

Psychologowie zaburzenia osobowości najczęściej dzielą na dwie zasadnicze kategorie. Zalicza się do nich zaburzenia struktury osobowości, a także zaburzenia związane z cechami osobowościowymi. Socjopatia, niekiedy określana także mianem psychopatii lub osobowości dyssocjalnej, należy do pierwszej grupy zaburzeń. To, co jest najbardziej charakterystyczne dla tego rodzaju schorzenia, to przede wszystkim:

• brak wyrzutów sumienia,
• niezdolność do przeżywania emocji,
• a także całkowita wolność od jakichkolwiek ograniczeń.

Socjopaci bardzo często są osobami skrajnie egoistycznymi, nie przejmując się swoimi najbliższymi, ich uczuciami. Historia socjopatii rozpoczęła się wraz z pierwszymi opisami klinicznymi, których autorem był francuski lekarz Philippe Pinel. Później badaniem tego zagadnienia zajmował się między innymi niemiecki psychiatra Julius Ludwig August Koch. Opisał on psychopatię jako zaburzenie osobowości przejawiające się pozbawieniem uczuć złożonych. W ciągu ostatnich lat pojawiało się wiele różnorodnych określeń socjopatii, spośród których można wymienić, chociażby:

• „stan ubytku moralnego”,
• „daltonizm moralny”,
• „niewrażliwość społeczno-fizjologiczną”,
• czy „anomalię zmysłu moralnego”.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych początkowo socjopatia figurowała jako osobowość nieprawidłowa z cechami antysocjalnymi. W połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku termin ten zastąpiono natomiast osobowością dyssocjalną (amoralną, socjopatyczną, psychopatyczną).

Jakie są przyczyny socjopatii?

Jak już zaznaczono wyżej, socjopatia jest dość specyficznym zaburzeniem struktury osobowości, charakteryzującym się niezdolnością do przeżywania uczuć, skrajnym egoizmem, a także ogólnym nieprawidłowym stylem funkcjonowania. Pomimo wielu badań klinicznych wciąż nie udało się jednoznacznie określić przyczyn tego schorzenia. Znane są natomiast różne koncepcje rozwoju psychopatii. Według niektórych badaczy jednym z powodów rozwoju tego zaburzenia może być narcyzm, który charakteryzuje się przekonaniem o wyjątkowości i niepowtarzalności własnej osoby. Z drugiej strony za przyczynę socjopatii podaje się też niedorozwój superego. Jest to związane z tym, że nieprawidłowe ukształtowanie się najwyższej warstwy osobowości może być powodem różnego rodzaju zachowań antyspołecznych. Ogólnie rzecz ujmując, do rozwoju socjopatii może dojść w sytuacjach, kiedy:

• młody człowiek nie ma z kim się identyfikować – w jego najbliższym środowisku nie ma autorytetów, które mogłyby dla niego stanowić wzór do postępowania w różnych kwestiach moralnych, etycznych, obyczajowych itp.,
• ludzie, z którymi utożsamia się młoda, dopiero kształtująca się jednostka, stosują nieodpowiednie zasady moralne, nie przejawiają uczuć, czy nawet wykorzystują siłę do rozwiązywania różnych życiowych problemów.

Niektórzy psychiatrzy dodatkowo są zdania, że przyczyny socjopatii mogą tkwić w zmianie dotychczasowego stylu życia, w przejściu ludzi z ery produkcji do czasów konsumpcji. Skutkiem tych przeobrażeń jest, chociażby upadek autorytetu rodzicielskiego, zanik szacunku dla ludzi starszych, zubożenie więzi międzyludzkich, a także wzrost narcyzmu. Wszystkie te czynniki mogą powodować zmiany w strukturze osobowości młodych ludzi, prowadząc między innymi do rozwoju poważnego zaburzenia, jakim jest socjopatia.

Jakie wyróżnia się rodzaje socjopatii?

Na podstawie kryteriów klinicznych wyróżniono pięć podstawowych typów psychopatii, do których należą następujące rodzaje osobowości:

• dyssocjalna nomadyczna,
• zachłanna,
• ryzykująca,
• wroga,
• broniąca własnej reputacji.

Na przestrzeni ostatnich lat próbowano także tworzyć klasyfikacje socjopatii przy uwzględnieniu ścisłych kryteriów empirycznych, jednak w ostateczności żaden z podziałów nie został przyjęty i nie funkcjonuje w psychiatrii.

Socjopata – jakie objawy może wykazywać?

Aby rozpoznać ten rodzaj zaburzeń struktury osobowości, zaleca się stosowanie kryteriów diagnostycznych opracowanych przez Międzynarodową Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Zgodnie z przyjętą definicją, socjopatę charakteryzuje występowanie dużej niewspółmierności między zachowaniami a przyjętymi normami społecznymi. Najbardziej charakterystyczne objawy mogące wskazywać, że osoba może być socjopatą to:

• skrajna nieodpowiedzialność, a także lekceważąca postawa wobec norm, reguł i zobowiązań społecznych,
• niezdolność do utrzymywania stałych związków z innymi,
• niski próg wyzwalania gwałtownych, impulsywnych, a niejednokrotnie nawet agresywnych zachowań,
• brak umiejętności przeżywania poczucia winy i wielu innych uczuć charakterystycznych dla ludzi takich jak, chociażby, odpowiedzialność czy wstyd,
• nieumiejętność planowania przyszłości i wytyczania sobie jasnych celów do osiągnięcia,
• nierozróżnianie granicy między tym, co jest prawdą, a co kłamstwem, światem rzeczywistym, a fikcyjnym.

Oczywiście objawów socjopatii może być znacznie więcej, dlatego nie sposób ich tu wszystkich przetoczyć. W tym miejscu warto zaznaczyć, że osoby zmagające się z tym zaburzeniem zwykle na pierwszy rzut oka nie różnią się od innych ludzi, często są inteligentne, miłe, ułożone, podejmują pracę zawodową.

Osobowość socjopatyczna – czym się charakteryzuje?

Socjopatia jest zaliczana do zaburzeń struktury osobowości, którym przypisuje się niedostosowanie do ogólnie przyjętych norm, reguł i zachowań społecznych. Osobowość socjopatyczna jest osobowością nieprawidłową, która może występować zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci oraz młodzieży. Jednostki cierpiące na socjopatię rozpoznać jest bardzo trudno. Zwłaszcza że, jak wyżej zauważono, na ogół są to osoby sympatyczne, niemające problemów z wysławianiem się, a nierzadko nawet charyzmatyczne. Jedną z najbardziej specyficznych cech osobowości socjopatycznej jest brak odpowiedzialności oraz poczucia winy. Oznacza to, że socjopaci praktycznie nigdy nie przyznają się do błędów, nawet jeśli np. wdają się w bójkę, winna jest zawsze druga strona. Kolejną charakterystyczną cechą przypisywaną temu zaburzeniu jest całkowity brak empatii. Związany jest on przede wszystkim, z tym że socjopaci nie są zdolni do przeżywania uczuć, w tym także nie potrafią współczuć. Co więcej, jeśli już posuwają się do płaczu, czy żalu, najczęściej tylko po to, aby dopuścić się manipulacji. Socjopatia bowiem ma to do siebie, że w dużej mierze wiąże się z kłamaniem i manipulowaniem.

Czy socjopatię można i da się leczyć?

Osoby z osobowością socjopatyczną zwykle nie poddają się specjalistycznemu leczeniu, ponieważ po prostu nie widzą takiej potrzeby. Nie oznacza to jednak, że socjopatii i towarzyszących jej objawów nie można skutecznie zwalczać. Leczenie zazwyczaj uwzględnia różne formy terapeutyczne. Poza psychoterapią możliwe jest także stosowanie określonych środków farmakologicznych. Jednak zwykle są one podawane pacjentowi dopiero w momencie, kiedy poza socjopatią, zmaga się też z innymi uciążliwymi schorzeniami, czy zaburzeniami. Najlepsze efekty leczenia dają się zaobserwować u ludzi młodych, zwłaszcza nastolatków.

Podsumowanie

Socjopatia stanowi poważne zaburzenie struktury osobowości, które wbrew powszechnie panującym przekonaniom nie dotyczy wyłącznie zbrodniarzy, czy niebezpiecznych przestępców. Schorzenie to nie jest świadomym wyborem, ale uciążliwą chorobą, którą dzięki postępowi medycyny można leczyć przy wykorzystaniu różnych metod. Socjopaci nie przejawiają większych emocji i bardzo dobrze się maskują, dlatego rozpoznanie zaburzenia pomimo licznych kryteriów diagnostycznych nie należy do łatwych zadań.