Lekomania – wszystko, co musisz wiedzieć o uzależnieniu od leków

Substancje psychoaktywne mają to do siebie, że wykazują zdolność wywoływania nałogów. Do tego rodzaju środków zalicza się nie tylko narkotyki czy dopalacze. Coraz częściej można usłyszeć o uzależnieniu od leków, czyli lekomanii. W poniższym artykule wyjaśniamy, na czym dokładnie polega ta choroba, jakie są jej główne przyczyny oraz objawy. Czytając uważnie tekst, dowiesz się także, jakie preparaty uzależniają najczęściej i czy lekomanię można leczyć.

Lekomania – co to jest i na czym polega?

Uzależnienie od środków farmaceutycznych jest uznawane za formę toksykomanii. Zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia WHO lekomania to stan psychiczny i fizyczny spowodowany długotrwałym zażywaniem wywołującym potrzebę ciągłego przyjmowania jednego lub wielu leków. Tak samo, jak w przypadku innych nałogów u lekomana może wystąpić przyzwyczajenie prowadzące do tolerancji farmaceutyku, czyli zwiększenia dawki w celu osiągnięcia pożądanego działania farmakologicznego.

Zastanawiając się, co to jest lekomania, należy pamiętać, że jest to przede wszystkim złożona choroba ośrodkowego układu nerwowego. Jej głównym objawem jest natrętne, niekiedy nawet niekontrolowane dążenie do zdobycia i zażycia środka farmakologicznego. Według naukowców schorzenie to jest ściśle związane z zaburzeniem jednego z elementarnych układów funkcjonalnych mózgu – układu nagrody. Pośrednio ma także negatywny wpływ na funkcjonowanie:

• układu pobudzenia odpowiedzialnego za stany czuwania i snu – w jego obrębie wyróżnia się trzy podsystemy – pobudzenia ogólnego, pobudzenia ukierunkowanego oraz regulacji pobudzenia obwodowego; obszary te są powiązane z motywacją i celami, a ponadto dostarczają bodźców emocjonalnych,
• układu poznawczego tożsamego ze świadomością i językiem – ta sfera jest niezbędna do tego, aby mogły zachodzić procesy poznawcze takie jak pamięć, myślenie, mówienie, czytanie, pisanie itp.

O lekomanii mówi się w sytuacji, kiedy dojdzie do przekształceń adaptacyjnych pod wpływem przewlekle stosowanej substancji psychoaktywnej. To właśnie te modyfikacje prowadzą do zmian w osobowości jednostki, wywołując uzależnienie. Lekoman przyjmuje środki farmaceutyczne pomimo wiedzy, że mają one szkodliwe oddziaływanie na jego zdrowie psychiczne i fizyczne. Postępujący nałóg sprawia, że osoba uzależniona tkwi w przekonaniu, iż nie jest w stanie funkcjonować bez codziennego przyjmowania leku.

Skąd bierze się lekomania i jakie są jej przyczyny?

Wyjaśniliśmy już pokrótce, co to jest lekomania. Teraz czas, aby bliżej przyjrzeć się przyczynom tego schorzenia. Tak jak w przypadku wielu innych nałogów jednostki zmagają się z nim z różnych powodów. Winne są temu przede wszystkim warunki współczesnego życia. Nieustanny pośpiech, przewlekły stres, nieumiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach – to tylko niektóre przyczyny lekomanii. Duży wpływ na coraz większą powszechność tego zjawiska ma także rozwój przemysłu farmaceutycznego, który spowodował łatwy dostęp do środków przeciwbólowych, uspokajających, nasennych itp.

Za przyczyny lekomanii uznaje się ponadto:

• zwalczanie chorób na własną rękę – coraz większa liczba osób sięga po preparaty farmaceutyczne bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem; coraz popularniejsze staje się także korzystanie z wyszukiwarek internetowych, które są w stanie podpowiedzieć lekarstwo niemalże na każdą chorobę,
• problemy rodzinne – tutaj należy wymienić w szczególności brak autorytetów w najbliższym otoczeniu oraz traumatyczne przeżycia z okresu dzieciństwa,
• chęć poprawy samopoczucia – powszechnie dostępne leki bez recepty dla wielu osób stanowią prosty sposób na polepszenie nastroju,
• niską samoocenę i zaniżone poczucie własnej wartości – samoakceptacja siebie jest niezbędna w radzeniu sobie z codziennymi, stresującymi sytuacjami; osoby, które mają niską samoocenę, znacznie łatwiej wpadają w uzależnienie.

W tym miejscu warto dodać, że lekozależność często rozwija się też u osób, u których zdiagnozowano zaburzenia psychiczne oraz choroby somatyczne. Jedną z przyczyn lekomanii jest między innymi hipochondria, która polega na nadmiernym koncentrowaniu się na własnym zdrowiu i wyszukiwaniu sobie dolegliwości.

Jak rozpoznać lekomanię i jakie są jej objawy?

Aby rozpoznać w porę nałóg, nie wystarczy wiedzieć, co to jest lekomania oraz jakie są jej główne przyczyny. Bardzo ważne jest także zaznajomienie się z objawami, jakie daje ta choroba. Często bowiem zdarza się, że jej symptomy są lekceważone lub po prostu niezauważone. Tymczasem im wcześniej zostanie zdiagnozowane uzależnienie, tym pacjent ma większe szanse na powrót do normalnego funkcjonowania.

Najczęstsze objawy lekomanii to przede wszystkim:

• przyjmowanie środków farmaceutycznych bez wyraźnych wskazań specjalisty,
• zażywanie tych samych lekarstw przez długi czas, nawet kiedy przestało to być konieczne,
• koncentracja działań na zdobywaniu coraz większych dawek leku,
• symptomy abstynencyjne po odstawieniu preparatu zawierającego substancję uzależniającą (trudności z zasypianiem, rozdrażnienie, bóle i zawroty głowy, drżenie rąk, płaczliwość, nagłe napady agresji),
• mieszanie środków farmakologicznych wykazujących podobne działanie (np. nasennych i uspokajających),
• stosowanie lekarstw pomimo wiedzy o ich szkodliwym wpływie na zdrowie fizyczne i psychiczne,
• coraz częstsze wizyty lekarskie w celu otrzymania większej ilości recept na farmaceutyk lub farmaceutyki.

Jakie leki najczęściej wywołują uzależnienie?

Klasyfikacja środków farmaceutycznych wywołujących uzależnienie jest dość trudna. Wiąże się to przede wszystkim z faktem, że lekomani sięgający po dany preparat, nie kierują się budową chemiczną czy mechanizmem jego działania. Ich głównym celem jest wywołanie u siebie konkretnych objawów, np. doprowadzenie do stanu euforii, wywołanie omamów czy uczucia błogostanu. W wielu lekarstwach znajdują się substancje psychoaktywne z różnych grup chemicznych, które przyjmowane nawet w niewielkich dawkach przez dłuższy czas mogą doprowadzić do uzależnienia.

Rodzaje środków farmakologicznych mogących wywołać lekozależność:

• leki przeciwbólowe – największym zagrożeniem w tej kategorii są farmaceutyki na bazie hydrokodonu o działaniu zbliżonym do morfiny; ich długotrwałe spożywanie może prowadzić do wrzodów żołądka, wymiotów i problemów z oddychaniem,
• leki przeciwkaszlowe – za najbardziej uzależniające są uznawane przede wszystkim te, które zawierają w swoim składzie pseudoefedrynę oraz kodeinę; skutkiem ich nadużyć są napady lękowe, trudności z koncentracją oraz halucynacje,
• środki przeczyszczające – najniebezpieczniejsze są te zawierające związki chemiczne, które przy długim stosowaniu prowadzą do odwodnienia organizmu, chorób jelit oraz ogólnego osłabienia,
• preparaty dopingujące – tutaj trzeba uważać głównie na środki zawierające petydynę, metadon oraz pentazocynę; ich nadużywanie powoduje zaburzenia termoregulacji, nadciśnienie, a także prowadzi do utraty apetytu,
• leki nasenne i uspokajające – za najbardziej niebezpieczne uchodzą środki, które mają w składzie zolpidem, zaleplon i eszopiklon; przyjmowane w nadmiarze prowadzą do zaburzeń postrzegania i koncentracji, drażliwości oraz stanów depresyjnych.

Jakie skutki niesie ze sobą uzależnienie od leków?

Długotrwałe przyjmowanie jednego lub kilku środków farmaceutycznych prowadzi przede wszystkim do zatrucia organizmu. Gdy toksyny się skumulują, wówczas pojawiają się uciążliwe objawy, które w połączeniu z nałogiem lekomanii stopniowo wyniszczają narządy wewnętrzne. Z nadmiarem szkodliwych związków nie jest w stanie poradzić sobie zwłaszcza wątroba. Stąd osoby zmagające się z lekozależnością bardzo często cierpią na tzw. polekowe uszkodzenie wątroby. Schorzenie to zazwyczaj wiąże się z utrudnionym odpływem żółci oraz podwyższonym stężeniem bilirubiny we krwi chorego.

Ponadto wieloletnie nadużywanie leków powoduje:

• zaburzenia ze strony układu nerwowego,
• zmiany zapalne skóry,
• uszkodzenia nerek,
• zaawansowaną próchnicę zębów,
• uszkodzenia narządów wewnętrznych (poza wątrobą ucierpieć może trzustka, nerki oraz mięsień sercowy),
• bóle i zawroty głowy,
• osłabienie napięcia mięśniowego.

Czy lekomanię można leczyć?

Bez względu na przyczyny i objawy, osoba, u której rozwinęła się lekomania, zawsze powinna zostać poddana specjalistycznemu leczeniu. Strategia postępowania jest tutaj sprawą dość indywidualną, ale w większości przypadków stosuje się detoks oraz terapię w ośrodku leczenia uzależnień. Detoksykacja jest niezbędna zwłaszcza u osób, u których doszło do silnego zatrucia organizmu. Polega ona na wyeliminowaniu z układu krwionośnego wszystkich substancji toksycznych. Poza terapią pod fachowym okiem psychologa, leczenie lekomanii jest możliwe przy wykorzystaniu odpowiednich środków farmakologicznych.

Najczęściej sięga się po preparaty, które mają za zadanie zmniejszenie częstotliwości zażywania substancji uzależniającej, a także zminimalizowanie negatywnych konsekwencji związanych z nałogiem. Niezależnie od przyczyny uzależnienia, w leczeniu dobrze sprawdzają się leki działające na układ dopaminowy, blokujące kanały wapniowe typu L oraz aktywujące układ GABA-ergiczny. Na każdym etapie terapii chory powinien pozostawać pod stałą opieką specjalisty. Co więcej, z porad lekarskich mogą skorzystać też osoby z najbliższego otoczenia pacjenta, aby wiedziały, w jaki sposób pomóc choremu w razie potrzeby.

Podsumowanie

Uznawana za nową chorobę społeczną – lekomania dotyka coraz więcej osób w młodym wieku. Przyczyny jej szerzenia się są związane przede wszystkim z warunkami współczesnego życia oraz z dynamicznym rozwojem przemysłu farmaceutycznego. Środki przeciwbólowe, uspokajające, nasenne, dopingujące – każdy z tych preparatów przyjmowany bez wyraźnych wskazań i w nadmiarze może doprowadzić do uzależnienia. Jeśli podejrzewasz u siebie lub u kogoś z bliskich osób objawy lekomanii, nigdy nie wahaj się szukać koniecznej pomocy.