Uzależnienie od hazardu – jak z nim walczyć

Zaczyna się zupełnie niewinnie: tutaj kupon na loterii, tam gra w karty… Z czasem jednak ta pozorna zabawa może przerodzić się w poważne uzależnienie od hazardu. Oczywiście nie każdy, kto zaczyna grać, wpada w nałóg. Są jednak czynniki, które mogą to przyspieszyć i sprzyjać uzależnieniu. Jakie objawy wskazują na to, że sytuacja zaczęła wymykać się spod kontroli? Jak rozpoznać i leczyć uzależnienie od hazardu? W tym artykule pokazujemy, dlaczego tego problemu nie można bagatelizować i co z nim zrobić.

Uzależnienie od hazardu – geneza

Słowo „hazard” wywodzi się z języka arabskiego. W mowie tej „az-zahr” oznacza grę w kości lub samą kostkę do gry. Czym tak naprawdę jest hazard? Terminem tym określa się wszelkie zachowania i działania ludzkie, w których o wygranej bądź przegranej decyduje czynnik losowy, a które w jakiś sposób mogą stwarzać ryzyko straty finansowej. Definicja ta ma szeroki sens – nie bez przyczyny w języku angielskim „hazard” oznacza „niebezpieczeństwo” lub „ryzyko”.

Gry hazardowe towarzyszą ludzkości już od stuleci. W Piśmie Świętym można znaleźć fragmenty świadczące o tym, że w tamtych czasach niejednokrotnie zdawano się na los (jak np. w przypadku rzucania losów o szaty Chrystusa). Wówczas był to sposób na rozstrzygnięcie sporów, rozwianie wątpliwości czy też podjęcie właściwej decyzji. W średniowieczu gra w kości była bardzo popularną rozrywką. Z biegiem lat wymyślano coraz to nowe gry, a dziś repertuar gier hazardowych jest naprawdę imponujący. Należą do nich m.in.:

• ruletka,
• gry karciane, takie jak poker czy blackjack,
• konkursy audiotele,
• zdrapki i kupony w kolekturach,
• gry pieniężne na automatach,
• zakłady podejmowane u bukmacherów,
• zakłady na wyścigach konnych,
• loterie fantowe.

Dlaczego ludzie interesują się hazardem?

Przyczyn wykazywania zainteresowania grami hazardowymi jest naprawdę sporo. Często osoby, zmagające się z uzależnieniem od hazardu, przyznają, że początkowo kierowała nimi głównie ciekawość. Znudzenie to także jeden z czynników sprzyjających zainteresowaniu grami losowymi. Wiele osób czuje po prostu potrzebę doświadczenia dreszczyku emocji i intensywnych wrażeń. Dla niektórych granie jest sposobem na odreagowanie i odstresowanie się, na przykład po pracy. Inni z kolei zaczynają interesować się hazardem przez znajomych. Sporą rolę odgrywa tu też przykład płynący z góry. Jeżeli np. ktoś z bliskiej rodziny danego człowieka interesował się grami hazardowymi, istnieje szansa na to, że jest on bardziej podatny na uzależnienie. Obecność innych nałogów w rodzinie (alkohol, narkotyki) może sprzyjać popadnięciu w hazard patologiczny. Zaobserwowano, iż mężczyźni częściej niż kobiety uzależniają się od grania.

Uzależnienie od hazardu rozwija się stopniowo

Często wiąże się z tym, że człowiek, skuszony wygraną, chce sięgnąć po więcej. Wówczas pojawia się złudne poczucie tego, że ma się kontrolę nad sytuacją. Osoba, u której rozwija się nałóg, zapomina o czynniku losowym. Dla kogoś, kto zmaga się z problemami finansowymi, hazard staje się potencjalnym sposobem na szybkie pozyskanie pieniędzy. Graniu sprzyja również dostęp do nowych form hazardu, jakimi są kasyna internetowe. Nie trzeba wówczas dostosowywać się do godzin otwarcia fizycznego kasyna czy punktu z grami, lecz można zagrać o dowolnej porze – nawet w nocy, w dodatku siedząc wygodnie w swoim fotelu.

Z punktu widzenia biologii można stwierdzić, iż w uzależnieniu od hazardu sporą rolę odgrywają związki chemiczne, zwane neuroprzekaźnikami. To, w jaki sposób w organizmie zachodzą procesy z ich udziałem, wpływa na przykład na:

• większą podatność na ryzyko,
• odczuwanie satysfakcji i przyjemności z grania (układ nagrody),
• sposób reagowania na wygraną albo przegraną,
• proces decyzyjny człowieka,
• stabilność emocjonalną.

Hazard: kiedy zaczyna się uzależnienie?

Granica między niewinnym zainteresowaniem grami losowymi a uzależnieniem może łatwo zostać przeoczona. Zazwyczaj to bliscy grającego zauważają, że sprawy wymknęły się spod kontroli. Jednym z alarmujących objawów jest fakt, iż dana osoba coraz więcej czasu poświęca na przebywanie w kasynach lub punktach z automatami do gier. Hazard internetowy też jest problematyczny – pomimo że gracz jest w domu, to nie spędza on czasu z bliskimi, lecz oddaje się graniu. Odsunięcie się od rodziny oraz unikanie spotkań z przyjaciółmi również powinno być alarmujące – zwłaszcza, gdy wcześniej ta osoba była raczej towarzyska i nie stroniła od relacji. W dalszym etapie pojawia się zaniedbywanie obowiązków zawodowych, własnego zdrowia, posiłków, a nawet higieny osobistej.

Oznaką uzależnienia są też działania podejmowane przez hazardzistów, związane bezpośrednio z finansami. Chodzi tutaj m.in. o:

• przeznaczanie coraz większych pieniędzy na gry,
• rezygnowanie z bieżących, codziennych wydatków kosztem hazardu,
• zaleganie z płatnością czynszu i rachunków,
• narastające długi,
• coraz częstsze pożyczanie pieniędzy od bliskich,
• zaciąganie kredytów na dalsze granie,
• zastawanie cennych rzeczy (biżuteria, sprzęt elektroniczny) w lombardach.

Często hazardzista podejmuje te działania w tajemnicy, okłamując bliskich i ukrywając skalę swoich kłopotów finansowych.

Jak rozwija się uzależnienie od hazardu?

W DSM-5 – klasyfikacji obejmującej zaburzenia psychiczne, zaburzenia związane z uprawianiem hazardu zostały umieszczone w dziale „zaburzeń używania substancji i nałogów”, ale jako zjawisko, które nie ma związku z substancjami. Obecność uzależnienia od hazardu na tej liście potwierdza, że zaburzenie to jest poważnym problemem – mimo to do dzisiaj niekiedy bagatelizowanym. I choć niewielki odsetek osób (do kilku procent, zależnie od badanej grupy) wykazuje problemy z hazardem patologicznym, zjawisko to ma poważne konsekwencje – zarówno dla nałogowego gracza, jak i dla jego otoczenia. Jak rozwija się uzależnienie? Początkowo zaczyna się od okazjonalnego grania z ciekawości. Często ma to miejsce już w nastoletnim wieku. Dalej, jeśli zainteresowanie jest podtrzymywane, wyróżnia się kolejne fazy, opisane poniżej.

Fazy uzależnienia od hazardu

• Etap zwycięstw: grający czerpie dużą radość z uprawiania hazardu i marzy o sporych wygranych, zatem poświęca coraz więcej czasu i środków na granie. W przypadku wygranej – liczy na to, że szczęście mu sprzyja. Wpada w bezpodstawny optymizm, co zachęca go do dalszego poświęcaniu się hazardowi.
• Etap przegrywania: w grę wchodzą coraz większe stawki, a pieniądze z wygranych przeznaczone zostają na dalsze zakłady. Przegrane stają się dotkliwe w skutkach: grający popada w długi, kłamie i zaczyna mieć problemy z codziennym funkcjonowaniem. Odczuwa nieodparty przymus odegrania się i planuje kolejne rozgrywki/zakłady, kosztem życia osobistego i zawodowego.
• Etap desperacji: faza, w której grający zdaje sobie sprawę, że spłacenie zadłużenia jest już praktycznie niemożliwe. Próbuje na wszelkie sposoby zdobyć gotówkę, pożyczając od bliskich, a nawet posuwając się do czynów zabronionych. Odrzucenie swoich wartości, patologiczny hazard i naciski ze strony wierzycieli prowadzą do obniżenia nastroju, poczucia beznadziejności i bezradności, wstydu, a nawet depresji.
• Etap utraty nadziei: moment, w którym uzależniona osoba uświadamia sobie problemy. Hazardzista widzi, że rodzina i przyjaciele go opuścili (np. żona odeszła z dziećmi), a długi do spłacenia są kolosalne. W tym momencie ważne jest, aby podjąć próbę wyjścia z uzależnienia poprzez podjęcie profesjonalnego leczenia. W przeciwnym wypadku sytuacja może pchnąć hazardzistę do kolejnych nałogów, a nawet targnięcia się na własne życie.

U kobiet rozwój uzależnienia od hazardu bywa gwałtowniejszy, natomiast mężczyźni często uzależniają się wolniej, choć są bardziej na to narażeni. Panowie są również mniej skłonni do szukania pomocy – bywa, że próbują sobie poradzić z problemem na własną rękę.

Diagnozowanie hazardu patologicznego

Zdiagnozowanie problemu zwykle następuje poprzez rozmowę osoby potencjalnie uzależnionej ze specjalistą od leczenia tego typu zaburzeń. Niekiedy wskazana jest także konsultacja z najbliższą rodziną lub przyjaciółmi (za zgodą hazardzisty). Pozwala to na dodatkowy ogląd sprawy i może być pomocne w określeniu ewentualnego współuzależnienia. Jako pomoc w trafnej ocenie często stosuje się kwestionariusze, mające oszacować stopień uzależnienia. Przykładowo, z podanej listy zachowań musi wystąpić określona ich liczba, aby można było mówić o hazardzie patologicznym. Zgodnie z DSM-4 miało to być pięć z dziesięciu wyszczególnionych uporczywych zachowań, a w przypadku DSM-5 ma ich być przynajmniej cztery z dziewięciu.

W klasyfikacji, podawanej przez WHO, hazard patologiczny jest określony przez cztery kryteria. Popularnym narzędziem, pomocnym w diagnozie, może być również 20 pytań zamieszczonych na stronie wspólnoty Anonimowych Hazardzistów. Odpowiedź twierdząca na przynajmniej 7 z nich świadczy o tym, że osoba odpowiadająca jest najprawdopodobniej uzależniona.

Warto pamiętać, że diagnozę powinna postawić osoba doświadczona w pracy z tego typu klientami. Certyfikowani terapeuci, zajmujący się uzależnieniami behawioralnymi, są w stanie zastosować indywidualne podejście do każdej osoby. Pomagają oni tym, którzy już mają świadomość problemu i przyznają się do niego, jaki i tym, którzy wciąż wypierają swoje uzależnienie i trudno im podjąć walkę. W zależności od tego, jak wyglądał proces wchodzenia w nałóg w konkretnym przypadku (różne czynniki i przyczyny, prowadzące do popadnięcia w hazard patologiczny), dobiera się nieco inny sposób rozmowy i, co za tym idzie, zindywidualizowaną strategię terapeutyczną.

Jak leczyć uzależnienie od hazardu?

Z osób, które popadły w nałóg, jedynie niewielki odsetek jest w stanie samodzielnie lub ze wsparciem najbliższych wyjść z uzależnienia. W większości przypadków konieczna jest psychoterapia. Profesjonalnie prowadzona terapia pozwala danej osobie:

• zrozumieć nieprawdziwe przekonania, które nią kierowały,
• dostrzec powody, które pchały ją ku kompulsywnemu graniu,
• nazwać emocje, jakie towarzyszyły podczas uprawiania hazardu,
• dostrzec skutki niekontrolowanego grania,
• zrozumieć problemy, z jakimi zmagało się jej otoczenie,
• nauczyć się radzić sobie z chęcią pójścia do kasyna czy ponownego zaangażowania się w hazard przez Internet,
• wdrożyć plan spłacenia długów,
• dostrzec inne możliwości spędzania wolnego czasu,
• odbudować relacje z najbliższymi.

Zazwyczaj stosuje się terapię poznawczo-behawioralną lub/oraz terapię motywacyjną (wzmacniającą motywację).

Gdzie leczyć uzależnienie?

W niektórych przypadkach wskazany jest pobyt danej osoby w ośrodku leczenia uzależnień. W zależności od nasilenia problemu osoba uzależniona poddaje się tylko terapii indywidualnej lub bierze udział w spotkaniach społeczności osób zmagających się z tym nałogiem. Wspólna praca, rozmowy i wzajemne wsparcie (także rodziny i przyjaciół) są ważne, aby wyjść z uzależnienia od hazardu. Często terapeuta zaleca także samokontrolę w formie prowadzenia dzienniczka.

Bywa, że do psychoterapii dołącza się również wspomagająco farmakoterapię, jednak skuteczność połączenia tych dwóch metod w leczeniu uzależnienia od hazardu nie jest jeszcze do końca sprawdzona. Wiadomo, że w grę wchodzą tutaj m.in. leki stabilizujące nastrój lub antydepresyjne.

Wyjście z uzależnienia od hazardu: co dalej?

To, jak długo trwa proces terapeutyczny i jakie są jego wyniki, zależy zarówno od stopnia uzależnienia, jak i od nastawienia danej osoby. Jeśli ma się świadomość problemu, łatwiej jest zmotywować się do pracy i dążyć do zmiany niekorzystnych przekonań oraz panowania nad potrzebą grania.

W leczeniu bywa tak, że na początku celem jest ograniczenie częstotliwości poddawania się aktywnościom hazardowym. Zazwyczaj dąży się jednak do tego, aby całkowicie wyeliminować gry hazardowe z życia danej osoby. W tym celu musi ona uświadomić sobie, jak przezwyciężać pokusę grania i w jaki sposób stopniowo ograniczać czas i pieniądze, dotychczas poświęcane na hazard. Właśnie tutaj nieocenione okazuje się wsparcie bliskich, którzy w chwilach kryzysu nakierują daną osobę na właściwe tory i pomogą jej zająć myśli czymś innym.

Gdy osoba uzależniona odkryje nowe pasje, sposoby spędzania wolnego czasu, wróci do pracy i odbuduje dobre relacje z najbliższymi, istnieje spora szansa na to, że zwyczajnie nie będzie miała czasu myśleć o graniu. Kluczem do wyjścia z uzależnienia jest również umiejętność rozpoznawania i nazywania swoich emocji. Konieczna jest zdolność do radzenia sobie z przykrymi doświadczeniami w sposób inny niż odreagowywanie w kasynie albo na automatach z grami. Oczywiście po zakończeniu terapii trzeba się pilnować, aby nie stwarzać sobie okazji do powrotu w szpony uzależnienia. Warto zatem:

• unikać kasyn, kolektur i innych miejsc, związanych z hazardem,
• poświęcić się nowemu hobby,
• poprosić zaufaną osobę o wsparcie i motywację,
• unikać przeżywania trudnych emocji w samotności,
• zablokować dostęp do stron www, na których można uprawiać hazard internetowy,
• pamiętać o skutecznych, zaproponowanych przez terapeutę metodach radzenia sobie z emocjami.

Rola bliskich w leczeniu uzależnienia od hazardu

Podobnie, jak w terapii innych uzależnień, i tutaj wsparcie najbliższych osób jest bardzo potrzebne. Człowiek, który wie, że ma dla kogo walczyć i czuje się podnoszony na duchu, często lepiej radzi sobie w walce z uzależnieniem. Rodzina i przyjaciele powinni być uświadomieni o tym, jak rozmawiać z osobą w terapii. Ważne jest, aby nie wypominać hazardziście jego przewinień i nie krytykować go, lecz pozytywnie motywować do zmiany postępowania.

Niestety, często zdarza się tak, że hazardzista trafia na terapię dopiero wtedy, gdy wiele się już w jego życiu posypało. Wówczas nie zawsze może on liczyć na pomoc ze strony żony czy rodzeństwa. W takiej sytuacji wsparcie kogoś, kto wciąż przy nim trwa – na przykład przyjaciela albo rodzica – jest nieocenione. Jeśli jednak człowiek pozostał sam ze swoim problemem, warto, aby znalazł odpowiednią dla siebie grupę wsparcia. Spotkania Anonimowych Hazardzistów odbywają się w wielu krajach. Wdrażana na nich metoda 12 kroków może stanowić dopełnienie podstawowej terapii indywidualnej. Jedyny wymóg, jaki należy spełnić, chcąc uczęszczać na takie spotkania, to wola zrezygnowania z gier hazardowych.

Wsparcie bliskich w utrzymaniu wstrzemięźliwości od nałogu

Warto, aby uzależniony od hazardu był informowany o tym, jak jego dotychczasowe postępowanie wpłynęło na uczucia i emocje osób dookoła. Ważne, aby nie atakować go oskarżeniami, ale powiedzieć mu o swoim smutku i obawach. Konieczna jest również spora doza cierpliwości i zrozumienie, że potrzeba czasu na to, aby stać się wolnym od nałogu. Leczenie to proces, który przy odpowiednim wsparciu naprawdę może zakończyć się sukcesem.

Osoby, które zastanawiają się nad tym, jak walczyć z uzależnieniem od hazardu, powinny poszukać profesjonalnej pomocy. Ważne, aby nie odkładać tej decyzji aż do momentu, kiedy zostanie się samemu, a długi będą nie do spłacenia. Gdy natomiast widzi się, że bliska osoba ma problem z kompulsywnym graniem, dobrze jest zachęcić ją do podjęcia walki z nałogiem z pomocą doświadczonego terapeuty. W Polsce są ośrodki, gdzie można leczyć uzależnienie od hazardu w przyjaznej, ciepłej atmosferze i we wzajemnym zaufaniu. Warto zawalczyć o swoje zdrowie i odzyskać wiarę w siebie oraz wyjść z nałogu, znajdując sobie inne pasje i na dobre rezygnując z grania.