Zdrowe odżywianie zdobywa coraz większą popularność już od kilku lat. Chociaż dbanie o pełnowartościową, zbilansowaną dietę bez wątpienia jest pozytywnym zjawiskiem, to niekiedy może się zdarzyć, że przerodzi się w paranoję. Wówczas mamy do czynienia z ortoreksją, groźnym zaburzeniem natury psychicznej, które może pojawić się zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Na czym dokładnie polega ortoreksja, jakie są przyczyny powstania tej choroby, a także czy istnieją skuteczne metody leczenia obsesji na punkcie spożywania zdrowego jedzenia? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w artykule.
Spis treści
Co to jest ortoreksja i jak ją rozpoznać?
Wydaje się, że można przesadzić ze wszystkim – z alkoholem, podróżami, zabiegami medycyny estetycznej. Czy możliwa jest także utrata kontroli nad zdrowym odżywianiem? Jak się okazuje, tak. Być może dla wielu brzmi to niedorzecznie, ale obsesja na punkcie zdrowej żywności jest coraz częstszym zaburzeniem psychicznym, przed którym w 2017 roku ostrzegało nawet Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatrów.
Jak wskazuje definicja, termin ortoreksja składa się z dwóch członów: słowa „ortho” oznaczającego zdrowy, prawidłowy oraz z wyrazu „nervosa”, czyli obsesja. Schorzenie to po raz pierwszy zdiagnozował oraz szczegółowo opisał w 1997 roku amerykański lekarz Steven Bratman w książce pt. „Health Food Junkie – Orthorexia Nervosa, the New Eating Disorder”. Dzisiaj wiadomo, że problem staje się coraz powszechniejszy, a co więcej, występuje nie tylko u osób dorosłych, ale coraz częściej także u dzieci i młodzieży.
Czego z założenia nie je ortorektyk?
Osoby cierpiące na tego rodzaju zaburzenie, przykładają wręcz patologiczną wagę do tego, aby spożywać wyłącznie pokarmy zdrowe. Co więcej, ortorektycy poświęcają mnóstwo czasu na planowanie posiłków – znacznie więcej niż na inne codzienne czynności. Wszystko koncentruje się wokół jedzenia, głównie takiego, które zostało nieskażone jakimikolwiek substancjami chemicznymi. Osoby zmagające się z tą chorobą spożywają przede wszystkim produkty:
- bez glutenu,
- bez cukru,
- wolne od GMO,
- bez pestycydów,
- bez sztucznych barwników,
- pozbawione środków konserwujących (azotany, azotyny),
- bez antybiotyków i hormonów,
- od zwierząt wykarmionych jedynie trawą.
U kogo może pojawić się ortoreksja?
Zdaniem lekarzy zaburzenie to dotyka na ogół osoby z tzw. osobowością anankastyczną, czyli taką, która przejawia się nadmiernym perfekcjonizmem w wykonywaniu nawet najprostszych codziennych czynności. Takie jednostki są bardzo krytyczne wokół siebie. Ortoreksja, jak już wyżej wspomniano, może też pojawić się u dzieci i młodzieży. Przyjmuje wyraz buntu, próby przeciwstawienia się otaczającemu światu czy w celu wyróżnienia się na tle innych. Niekiedy zaburzenie to może współtowarzyszyć innym chorobom. Często występuje razem z cukrzycą, alergią pokarmową, chorobą nowotworową itp. Problem ten dotyczy najczęściej kobiet, jednak nie oznacza to, że ortoreksja nie występuje również u mężczyzn. Duże grono ortorektyków to osoby młode, które realizują się w sporcie. Wyniki badań przeprowadzonych przez naukowców dowodzą, że zaburzenie to o wiele częściej jest rozpoznawane w obrębie średniej oraz wyższej klasy społecznej.
Przyczyny powstawania obsesji na punkcie zdrowego jedzenia
Na początku trzeba zaznaczyć, że ortoreksja jest chorzeniem mającym przede wszystkim podłoże psychologiczne. W odróżnieniu od anoreksji osoby, które się z nim zmagają, nie koncentrują się na utracie wagi, ale na przesadnym dbaniu o swoje zdrowie. Zdaniem naukowców jedną z najczęstszych przyczyn tego zaburzenia jest motywacja do zdrowego odżywiania się oraz chęć uniknięcia chorób. Duży wpływ na powstanie ortoreksji ma również wysoki poziom samokontroli. Jak już wyżej zaznaczono, osoby chorujące na to schorzenie cechują się osobowością perfekcyjną, a także wytrwałością w dążeniu do postawionych sobie celów.
Do rozwoju ortoreksji mogą przyczynić się takie czynniki jak:
- przesadne zorientowanie na zdrowy tryb życia,
- chęć osiągnięcia szczupłej sylwetki,
- niska satysfakcja z poszczególnych obszarów ciała,
- problem z zaakceptowaniem zmian zachodzących w trakcie dojrzewania,
- brak dojrzałości psychicznej.
Jakie są najczęstsze objawy ortoreksji?
Zaburzenie to zwykle zaczyna się niewinnie, a impulsem do zmiany dotychczasowego sposobu odżywiania bardzo często jest niezadowolenie z wyglądu własnego ciała. Zainteresowanie wagą i sylwetką może pojawić się na skutek jakiegoś istotnego dla danej osoby wydarzenia, np. gdy ktoś zaczyna jej dokuczać z powodu wyglądu, dodatkowych kilogramów itp. Na rozwój choroby może ponadto wpływać presja wywierana przez środowisko.
Ortoreksja zaczyna się powoli, a jej objawy są trudne do rozpoznania. Chorzy stopniowo odstawiają kolejne produkty, rezygnują z jedzenia tzw. potraw śmieciowych, niezdrowych tłuszczy, cukru. Wraz z biegiem czasu okazuje się, że ortorektyk jest w stanie zaakceptować jedynie kilka artykułów, które są zdrowe i na pewno mu nie zaszkodzą. Warto też zaznaczyć, że osoby zmagające się z tym zaburzeniem psychicznym, często unikają kontaktów towarzyskich. Chodzenie na różnego rodzaju spotkania czy przyjęcia niesie ze sobą ryzyko, że zostaną podane nieodpowiednie dla nich potrawy. W najbardziej skrajnych przypadkach osoba cierpiąca na ortoreksję może stwierdzić, że jedynym zdrowym i słusznym wyborem jest picie wody.
Zaburzenie związane z obsesją zdrowego jedzenia można podejrzewać u osób, które:
- szczegółowo planują każdy posiłek,
- odrzucają dużą liczbę produktów, gdyż są niezdrowe,
- codziennie pieczołowicie liczą spożyte kalorie i składniki odżywcze,
- zaczynają wprowadzać coraz więcej zakazów do swojego jadłospisu,
- gdy zjedzą coś niezdrowego, czują się smutne, mają poczucie winy,
- wolą samotnie spożywać posiłki,
- niezwykle poważnie traktują wszystkie kwestie związane z dietą,
- otrzymują sygnały z otoczenia, że przesadzają z restrykcyjnością względem odżywiania.
Czym grozi ortoreksja?
Organizm osób zmagających się z tym zaburzeniem jest pozbawiany niezbędnych składników odżywczych. Skutkuje to brakiem prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ortorektycy często zmagają się z różnego rodzaju schorzeniami, których przyczyną jest nieodpowiednie odżywianie. Niewystarczająca podaż witamin, minerałów, węglowodanów, tłuszczy oraz innych związków powoduje liczne zmiany w narządach. Początkowo osoby cierpiące na ortoreksję mogą narzekać na takie objawy jak bóle głowy, kłopoty z pamięcią i koncentracją, osłabienie, bóle brzucha, nudności. Długotrwałe niedobory mogą natomiast powodować anemię, spadek odporności, osteoporozę, zaburzenia nastroju, depresję itp. W skrajnych przypadkach zaburzenie to może prowadzić nawet do śmierci.
Szczególnie niebezpieczna jest ortoreksja w ciąży, która zagraża nie tylko zdrowiu mamy, ale i jeszcze nienarodzonemu dziecku. Nieprawidłowe żywienie może sprzyjać poronieniom, a także zwiększać ryzyko rozwoju poważnych wad wrodzonych. Kobiety cierpiące na ortoreksję zwykle nie karmią piersią, ponieważ nie mają właściwie przystosowanych do tej roli gruczołów piersiowych.
Nie wiesz, czy masz ortoreksję? Wykonaj test!
W sytuacji, gdy podejrzewasz to zaburzenie u siebie lub u kogoś z bliskiego otoczenia, wówczas można zrobić test i odpowiedzieć na kilka poniższych pytań:
- czy istotniejsze znaczenie ma dla Ciebie jakość tego, co jesz, czy raczej liczy się przyjemność płynąca z jedzenia?
- czy często zastanawiasz się, co będziesz jeść następnego dnia?
- czy regularnie kupujesz książki o zdrowym odżywianiu, dietach, sprawdzasz tabele z kalorycznością poszczególnych produktów?
- czy skrupulatnie liczysz wszystkie spożyte kalorie?
- czy robisz zakupy wyłącznie w sklepach z żywnością ekologiczną i zostawiasz w nich spore sumy pieniędzy?
- czy odkąd zdecydowałaś się/zdecydowałeś się przejść na zdrowe odżywianie, masz wrażenie, że Twoja samoocena wzrosła?
- czy myślisz o jedzeniu dłużej niż przez trzy godziny dziennie?
- czy masz kontrolę nad jedzeniem według własnych zasad?
- czy żal Ci osób, które jedzą niezdrowe posiłki?
- czy masz wyrzuty sumienia, kiedy zjesz niezdrową potrawę?
- czy zdarza Ci się, że rezygnujesz z wyjść towarzyskich, gdyż obawiasz się, że na imprezie zostaną podane niezdrowe dania?
- czy lubisz spożywać posiłki w samotności?
- czy przejście na dietę spowodowało, że zaczęłaś/zacząłeś czuć się bardziej samotny?
W sytuacji, gdy na większość powyższych pytań odpowiedziałaś/odpowiedziałeś twierdząco, wówczas możesz mieć powody do niepokoju. Pamiętaj jednak, że ostateczną diagnozę może postawić wyłącznie lekarz, dlatego w sytuacji, gdy podejrzewasz ortoreksję u siebie lub u kogoś z najbliższych, koniecznie zwróć się o pomoc do psychoterapeuty lub psychologa.
W jaki sposób przebiega leczenie ortoreksji?
Niezależnie od wieku, płci czy czynników, które spowodowały zaburzenie, jego leczenie odbywa się głównie za pomocą racjonalnej diety, ułożonej przez dietetyka. W początkowym okresie najważniejszym celem jest przede wszystkim wyrównanie powstałych niedoborów składników odżywczych, a dopiero później przechodzi się do edukacji i odpowiedniego zdyscyplinowania pacjenta.
Leczenie ortoreksji może obejmować zarówno psychoterapię poznawczo-behawioralną, jak i farmakoterapię, zwłaszcza z wykorzystaniem selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Ważne jest, aby odpowiednio dobrać terapię, dzięki której osoba chora uzyska kompleksową pomoc. Leczenie powinno też wiązać się z poznaniem i dokładnym zrozumieniem czynników, które doprowadziły do powstania choroby.
Podsumowanie
Ortoreksja jest schorzeniem umiejącym bardzo dobrze ukrywać się przez długi czas, dlatego jest tak trudna do rozpoznania i zdiagnozowania. Nie ma w tym nic złego, że chcemy się zdrowo odżywiać, zachować smukłą sylwetkę i cieszyć się zdrowiem do późnych lat życia. Problem pojawia się w momencie, kiedy waga, jaką przywiązujemy do jakości spożywanych produktów, zmienia się w obsesję, sprawiając, że zaczynamy izolować się od ludzi i przestajemy normalnie funkcjonować. W takiej sytuacji niezbędna jest jak najszybsza pomoc specjalisty, gdyż schorzenie to, jak wiele innych zaburzeń związanych z odżywianiem, można skutecznie leczyć.
