U osób, które regularnie piją alkohol w dużych ilościach, a następnie nagle odstawiają go całkowicie lub też gwałtownie ograniczają spożycie, może rozwinąć się alkoholowy zespół abstynencyjny. Czasami bywa niegroźny, chociaż jego objawy są uciążliwe, jednak w niektórych przypadkach może stanowić nawet zagrożenie dla życia. Czym jest AZA, ile trwa oraz jak wygląda leczenie? Wyjaśniamy w tym artykule – przeczytaj!
Spis treści
Czym jest alkoholowy zespół abstynencyjny?
AZA, czyli alkoholowy zespół abstynencyjny jest jednym z możliwych skutków długotrwałego nadużywania, a następnie nagłego odstawienia alkoholu. Do najbardziej charakterystycznych objawów należą: gorączka, potliwość, bezsenność, drażliwość, a niekiedy także niebezpieczne dla życia napady drgawkowe. Warto jednak zaznaczyć, że zespół odstawienny nie zawsze musi wystąpić, a nawet jeśli już się rozwinie, cały proces może przebiegać łagodnie.
Pierwsze symptomy najczęściej pojawiają się w ciągu 6 do 24 godzin od zaprzestania picia, czyli jeszcze zanim stężenie etanoluw surowicy krwi obniży się do zera. Jednak jest to kwestia bardzo indywidualna. Znane są również przypadki, kiedy pierwsze objawy AZA występują później.
Kto jest szczególnie narażony na wystąpienie zespołu odstawiennego?
Teoretycznie alkoholowy zespół abstynencyjny może rozwinąć się u każdego człowieka, który nadużywa alkoholu. Jednak ryzyko jego wystąpienia zwiększa się wraz z ilością spożywanego etanolu oraz długością okresu uzależnienia. Szczególnie narażone są więc osoby wpadające w tzw. ciągi alkoholowe – czyli stany nietrzeźwości trwające dłużej niż 48 godzin. Ciągi są typowe dla przewlekłej choroby alkoholowej, a ich przerwanie wymaga często specjalistycznej pomocy medycznej połączonej z detoksykacją.
Czasami objawy odstawienne mogą rozwinąć się również u osób:
- pijących intensywnie przez krótki okres,
- spożywających regularnie przez wiele miesięcy niewielką ilość alkoholu.
Szczególnym przypadkiem AZA jest alkoholowy zespół abstynencyjny noworodka. Wykształca się on u nowo narodzonych dzieci, których matka piła w czasie ciąży.
Alkoholowy zespół abstynencyjny – dlaczego się pojawia?
Pojawienie się objawów charakterystycznych dla AZA bezpośrednio wiąże się ze sposobem, w jaki etanol oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Jest to substancja psychoaktywna – jej spożycie ma więc bezpośredni wpływ na funkcję neuronów. Regularnie spożywana hamuje proces neurosekrecji, czyli syntezy neuroprzekaźników – cząsteczek sygnałowych, których zadaniem jest przekazywanie informacji w mózgu i całym organizmie.
Jeśli alkohol obecny jest we krwi przez dłuższy czas, następuje proces neuroadaptacji. Oznacza to, że komórki nerwowe powoli dostosowują się do nowej sytuacji. W rezultacie:
- zmniejsza się aktywności neurotransmiterów hamujących procesy mózgowe,
- przy jednoczesnym wzroście działania receptorów pobudzających mózg.
Po nagłym przerwaniu picia podwyższona aktywność OUN wciąż jeszcze utrzymuje się przez pewien czas. Dzieje się tak dlatego, że organizm zawsze stopniowo przystosowuje się do zmian. Skutkiem nadmiernego pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego są różnorodne objawy określane właśnie jako AZA.
Alkoholowy zespół abstynencyjny – ile trwa?
Na pytanie, ile trwa alkoholowy zespół abstynencyjny, nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Najczęściej symptomy odstawienne ustępują po kilkunastu godzinach od pojawienia się. Zdarza się jednak i tak, że dają o sobie znać dłużej, nawet przez kilka dni – chociaż takich przypadków jest zdecydowanie mniej. Dolegliwości typowe dla AZA mogą być co prawda uciążliwe, ale zazwyczaj ustępują samoistnie – pod warunkiem, że pacjent zachowuje abstynencję od alkoholu.
Etanol wpływa m.in. na aktywność takich neuroprzekaźników jak serotonina oraz dopamina. Podczas absencji mogą więc występować również symptomy charakterystyczne dla zespołu depresyjnego – obniżenie nastroju, drażliwość, zaburzenia snu. U niektórych osób utrzymują się one nawet przez okres kilku miesięcy po wygaśnięciu pozostałych objawów.
Alkoholowy zespół abstynencyjny – objawy
Ze względu na rodzaj dolegliwości, na które uskarżają się pacjenci, w fachowej literaturze z zakresu medycyny i terapii uzależnień mówi się o dwóch postaciach AZA. Łagodniejsza z nich określana jest jako niepowikłany alkoholowy zespół abstynencyjny, cięższa – jako powikłany. W tym drugim przypadku dodatkowo pojawiają się napady drgawkowe, a niekiedy także majaczenie drżenne, czyli delirium tremens.
Klasycznymi skutkami nagłego odstawienia alkoholu lub znacznego ograniczenia jego spożycia są:
- pobudzenie psychoruchowe,
- rozdrażnienie, niepokój, lęk,
- złe samopoczucie, ogólne uczucie rozbicia,
- zaburzenia snu – najczęściej bezsenność,
- zaburzenia impulsywne,
- zwiększona wrażliwość na ból.
Dodatkowo pojawiają się symptomy wegetatywne – związane z pobudzeniem części współczulnej autonomicznego układu nerwowego. Są one podobne do tych, które normalnie odczuwamy w sytuacjach stresowych. Między innymi są to:
- hipertonia – wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
- tachykardia – przyspieszenie akcji serca,
- podwyższona temperatura ciała,
- rozszerzenie źrenic,
- wzmożona potliwość,
- drżenia – zazwyczaj dłoni, a niekiedy również języka lub powiek,
- dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – nudności i wymioty.
Objawy alkoholowego zespołu abstynencyjnego – szczególnie w niepowikłanej postaci – mogą mieć zmienny stopnień nasilenia u różnych pacjentów.
Ostra postać alkoholowego zespołu abstynencyjnego
Niestety u części osób AZA przyjmuje postać ostrą, w której przebiegu wystąpić mogą:
- napady drgawkowe,
- zaburzenia świadomości o typie majaczenia.
Drgawki po odstawieniu alkoholu często przebiegają z chwilową utratą przytomności i zapadnięciem w sen. Nie są one bezpośrednim zagrożeniem dla życia, jednak wiążą się z dużym ryzykiem upadku i urazu. Z tego powodu należy odpowiednio zabezpieczyć i ułożyć pacjenta w trakcie ich trwania. Najważniejsze jest zadbanie o bezpieczeństwo głowy i języka, który łatwo może ulec przygryzieniu, oraz ułożenie osoby w pozycji bocznej. W przypadku wystąpienia drgawek zawsze wymagana jest hospitalizacja i obserwacja pod kątem rozwoju majaczenia drżennego.
Czym jest majaczenie alkoholowe – delirium tremens?
Delirium tremens, czyli majaczenie drżenne to szczególne powikłanie alkoholowego zespołu abstynencyjnego. Może rozwinąć się ono u części pacjentów z napadami drgawkowymi. Podobnie jak w innych zaburzeniach o charakterze majaczeniowym typowymi objawami dla delirium tremens są problemy z orientacją allopsychiczną. Dotknięty nimi człowiek nie jest w stanie podać dokładnej daty oraz nie wie, gdzie się znajduje, jednocześnie bardzo dobrze pamięta swoje dane osobowe. Do tego dochodzą też inne symptomy:
- znaczne pobudzenie psychoruchowe,
- zachowania agresywne,
- zmieniony rytm dobowy – pacjent jest nadaktywny nocą, a odpoczywa za dnia,
- dezorientacja, urojenia i omamy – przede wszystkim są to halucynacje wzrokowe i dotykowe, chociaż czasami mogą dotyczyć również pozostałych zmysłów,
- silne objawy wegetatywne ze strony autonomicznego układu nerwowego – tachykardia i nieprawidłowości w rytmie serca, wzrost ciśnienia tętniczego.
Bardzo często występują również zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. Symptomy majaczenia drżennego rozwijają się lub nasilają zazwyczaj w godzinach wieczornych i nocnych. Delirium tremens to stan bezpośredniego zagrożenia życia, który wymaga bezwzględnej hospitalizacji. Ponadto z AZA mogą być powiązane specyficzne zaburzenia psychotyczne w postaci ostrej albo przewlekłej psychozy alkoholowej.
Alkoholowy zespół abstynencyjny – leczenie
Sposób leczenia AZA zależy od rodzaju objawów oraz stopnia ich nasilenia. Jak już wspomnieliśmy powyżej, jest to kwestia indywidualna, a skutki abstynencji alkoholowej bywają bardzo różne. W przypadku niepowikłanego zespołu abstynencyjnego leczenie zazwyczaj wcale nie jest konieczne. Jeżeli dolegliwości są łagodne, wystarczy nawadniać organizm i odczekać, aż samoistnie ustąpią. Ponieważ w przebiegu AZA obserwuje się podwyższoną aktywność mózgu, układu współczulnego oraz nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne, należy zapewnić pacjentowi spokój i przyjazne warunki. Ważne jest ograniczenie ilości czynników sensorycznych docierających z zewnątrz.
Warto również pamiętać, że ludzie uzależnieni od alkoholu obarczeni są szczególnie wysokim ryzykiem występowania poważnych chorób o podłożu somatycznym. Są to często osoby niedożywione i wyniszczone, z uszkodzeniami wątroby, trzustki, błony śluzowej żołądka i jelit. Z tego powodu zaleca się wykonanie podstawowej, a najlepiej pełnej diagnostyki laboratoryjnej. W razie potrzeby wskazana jest konsultacja internistyczna.
Leczenie szpitalne i farmakologiczne AZA
Kiedy postać niepowikłana alkoholowego zespołu abstynencyjnego przechodzi w fazę ostrą, koniecznie należy skorzystać z pomocy medycznej. Majaczenie drżenne zawsze wymaga leczenia szpitalnego, ponieważ może prowadzić do zaburzeń rytmu serca i niewydolności oddechowej. Powikłania tego typu stanowią bezpośrednie zagrożenie życia i nie można ich lekceważyć. Również pacjenci, u których skutkiem absencji od alkoholu są napady drgawkowe, powinni podlegać ścisłemu monitorowaniu.
W przypadku powikłanych zespołów odstawiennych zazwyczaj zalecana jest farmakoterapia. Rodzaj podawanych leków zależy od dolegliwości, jakie dominują u konkretnego pacjenta. Niekiedy zapisuje się leczenie benzodiazepinami, najczęściej także suplementację witamin B1 i B12. W razie wystąpienia omamów i urojeń można rozważyć włączenie do terapii środków przeciwpsychotycznych.
Regeneracja organizmu po odstawieniu alkoholu – o czym pamiętać?
Przerwanie ciągu alkoholowego i odtrucie organizmu to pierwszy i najważniejszy krok do uwolnienia się od nałogu oraz początek powrotu do normalnego życia. Po odstawieniu alkoholu warto zadbać o właściwe nawodnienie organizmu, a także pełnowartościową, zdrową dietę bogatą w witaminy, mikro- i makroelementy. Nieocenione są również wsparcie psychologiczne oraz opanowanie technik redukcji stresu. Więcej inspirujących porad na temat psychologii uzależnień i zdrowego stylu życia znajdziesz na portalu Zdrowie i Życie. Sprawdź!
