Zespół Aspergera – przyczyny, objawy i leczenie

Określany mianem stosunkowo lekkiej postaci autyzmu zespół Aspergera stanowi schorzenie zaliczane do całościowych zaburzeń rozwojowych. Chociaż na pierwszy rzut oka towarzyszące mu objawy mogą rzeczywiście przypominać autyzm, to jednak choroba ta nie stanowi praktycznie żadnej przeszkody w prowadzeniu satysfakcjonującego, szczęśliwego życia. Sprawdźmy, na czym tak naprawdę polega to zaburzenie, jak rozpoznać zespół Aspergera u dzieci, a także, jakimi metodami może być leczony.

Czym dokładnie jest zespół Aspergera?

To zaburzenie neurologiczne, którego scharakteryzowania jako pierwszy podjął się austriacki lekarz pediatra i psychiatra Hans Asperger. Dostrzegł, że przypadłość ta jest ściśle związana z upośledzeniem umiejętności komunikacyjnych, a także z trudnościami w akceptowaniu zmian. Większość osób sądzi, że zaburzenie to występuje jedynie u dorosłych. Tymczasem jest to błędne przekonanie, ponieważ zespół Aspergera równie często jest diagnozowany u dzieci w wieku szkolnym oraz przedszkolnym. W tym miejscu warto podkreślić, że zaburzenie nie jest chorobą psychiczną.

Chociaż jeszcze przed kilkudziesięcioma laty było uważane za obłąkanie, szaleństwo, czy nawet schizofrenię. Dzisiaj natomiast wiadomo, że jest efektem niewłaściwego funkcjonowania mózgu. Charakteryzuje się przede wszystkim upośledzeniem funkcji społecznych. Pacjenci z zespołem Aspergera zwykle nie przejawiają dysfunkcji w rozwoju procesów poznawczych, a ich poziom inteligencji jest prawidłowy lub obniżony w bardzo niewielkim stopniu. Oznacza to, że nie mają problemów z widzeniem, czy słyszeniem, ale raczej zmagają się z trudnościami w interpretacji przekazywanych im komunikatów.

Jakie obszary mózgu są powiązane z dysfunkcjami w Zespole Aspergera?

1. Cało migdałowate, określane także mianem jądra migdałowatego, które jest odpowiedzialne nie tylko za kontrolowanie stanów emocjonalnych, ale także za rozpoznawanie emocji u innych osób.
2. Móżdżek, zlokalizowany na dole z tyłu głowy, który stanowi jeden z kluczowych elementów ośrodkowego układu nerwowego, warunkując między innymi prawidłowe napięcie mięśni, a także wykonywanie precyzyjnych ruchów.
3. Płaty czołowe, które są odpowiedzialne za wiele procesów poznawczych oraz psychicznych, w tym za inicjowanie i planowanie działań, kontrowanie emocji oraz podejmowanie decyzji.
4. Hipokamp, wchodzący w skład układu limbicznego, regulujący przede wszystkim pamięć.
5. Płaty skroniowe, znajdujące się w bocznych częściach mózgu, których prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne do rozumienia mowy, właściwego rozpoznawania obiektów itp.

Jakie są przyczyny tego zaburzenia?

Tak naprawdę zespół Aspergera może mieć bardzo różnorodne przyczyny. Przypuszcza się, że może mieć podłoże genetyczne. Nie jest to oczywiście jedyny czynnik mogący wywoływać tę przypadłość. Zdaniem lekarzy psychiatrów schorzenie to może być także rezultatem komplikacji zaistniałych podczas porodu takich jak, chociażby, zakleszczenie, powodujące że noworodek otrzymuje niedostateczną ilość tlenu.

Ponadto za rozwój zespołu Aspergera może być odpowiedzialnych także wiele innych czynników, spośród których można wymienić między innymi:

• zakażenia paciorkowcami oraz drożdżakami,
• nieodwracalne stany infekcyjne w obrębie zatok, uszu,
• gorączki o nieznanej przyczynie,
• stwardnienie guzowate,
• obciążenie organizmu metalami ciężkimi,
• nieprawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego,
• wrodzona toksoplazmoza,
• alergie i nietolerancje pokarmowe.

Badania przeprowadzone przez naukowców dowiodły również, że przyczyną tego zaburzenia neurologicznego mogą być także schorzenia o podłożu metabolicznym, np. takie jak fenyloketonuria, polegająca na niewłaściwej przemianie jednego z aminokwasów – fenyloalaniny.

Jak rozpoznać zespół Aspergera?

Nie ma jednej, konkretnej przyczyny, która byłaby odpowiedzialna za rozwój zespołu Aspergera. Z tego też względu osoby dotknięte tym zaburzeniem mogą przejawiać różne objawy. Podczas gdy jedni pacjenci mogą mieć trudności ze skoncentrowaniem się na wykonywanej czynności, inni mogą być zamknięci w sobie i trzymać się z dala od ludzi. Spektrum symptomów jest naprawdę bardzo szerokie i mocno zróżnicowane, dlatego nie zawsze łatwo jest rozpoznać dziecko z zespołem Aspergera. Na syndrom ten mogą składać się również różnego rodzaju zachowania obsesyjne, np. niepohamowane zainteresowanie geografią, astronomią, czy inną dziedziną nauki.

Co więcej, zamiłowania jednostek z tym zaburzeniem często przybierają postać kolekcjonowania, gromadzenia rozmaitych rzeczy. Jest to związane przede wszystkim z faktem, że takie osoby lubią stałość, uporządkowane życie. Lekarze zgodnie przyznają, że najpoważniejszym problemem i zarazem jednym z najbardziej charakterystycznych objawów mogących wskazywać na zespół Aspergera, są trudności w porozumiewaniu się z innymi ludźmi. W odróżnieniu od autyzmu osoby z tym zaburzeniem chcą się komunikować, tylko utrudnia im to fakt, że pewne obszary ich mózgu nie pracują tak, jak należy. Co za tym idzie – nie wiedzą, w jaki sposób przekazywać komunikaty.

Co jeszcze jest dość specyficzne dla tego zaburzenia neurologicznego? Trudności z właściwym rozpoznawaniem wyrazów twarzy, a więc smutku, radości, zadowolenia, żalu itp. Dziecko, czy osoba dorosła z zespołem Aspergera, nie zawsze więc trafnie rozpozna, czy ktoś jest złośliwy, ironiczny, czy zamierza być mu przyjazny. Zmagającym się z tą chorobą bardzo często brakuje również empatii. Nie umieją postawić się na miejscu drugiej osoby, wyobrazić sobie, co może odczuwać ktoś inny.

Osoby z tym całościowym zaburzeniem rozwoju niejednokrotnie miewają także kłopoty z rozróżnianiem uczuć. Potrzebują nieco więcej czasu, aby móc zrozumieć, co dokładnie oznacza bycie smutnym, rozżalonym, zaniepokojonym, czy zniecierpliwionym. Pacjenci z zespołem Aspergera muszą od postaw uczyć się rozpoznawać emocje, tak samo jakby uczyli się języka obcego. To, co jeszcze jest charakterystyczne dla osób z tym schorzeniem to:

• niechęć do wszelkiego rodzaju zmian – dlatego jednostki z tym zaburzeniem dbają o to, aby wszystkie codzienne czynności były wykonywane w miarę możliwości o stałej porze dnia, w podobnej kolejności,
• niezręczność i niełatwość wykonywania kilku gestów jednocześnie – co może wiązać się z uszkodzeniem w obrębie móżdżku, elementu ośrodkowego układu nerwowego warunkującego precyzję ruchów,
• niedorozwój umiejętności społecznych – u dorosłych z zespołem Aspergera może być związany zarówno ze zdolnościami komunikacyjnymi, jak i funkcjami poznawczymi,
• zaburzenia pamięci proceduralnej – przejawiają się głównie w nadmiernym koncentrowaniu się na czynności realizowanej w danym momencie, nawet jeśli mamy do czynienia z tak prostymi rzeczami, jak zawiązywanie butów, zapinanie guzików, czy czesanie włosów,
• nadwrażliwość na różnego rodzaju bodźce docierające ze świata zewnętrznego – zarówno osobie dorosłej, jak i dziecku z zespołem Aspergera mogą przeszkadzać niektóre dźwięki, kolory, światło itp., co więcej, bardzo często zdarza się, że jednostki z tym zaburzeniem słyszą znacznie więcej od osób dorosłych, a także zbyt mocno odczuwają dotyk, dlatego niekiedy mocniejsze dotknięcie może im sprawiać ból,
• perfekcjonizm oraz wytrwałość – pacjenci z tą chorobą, jeśli chcą wykonać jakąś czynność, będą ją robić dopóty, dopóki nie osiągną swojego celu, może się to przejawiać, chociażby w wycieraniu naczyń czy sztućców, które będą polerowane tak długo, aż będą lśnić,
• nierozumienie i nieumiejętność stosowania różnego rodzaju metafor, czy przysłów –osoby z tym zaburzeniem rozwojowym zazwyczaj odbierają je zbyt dosłownie, mowa tu np. o takich potocznie utartych powiedzeniach, jak na przykład: „Bez pracy nie ma kołaczy”, „Serce na dłoni”, „Jaki ojciec, taki syn”, „Kto się na gorącym sparzył, ten na zimne dmucha” itp.

Czym różni się zespół Aspergera od autyzmu?

Podstawową i zarazem najważniejszą różnicą, którą trzeba mieć na uwadze, analizując takie schorzenia jak zespół Aspergera a autyzm, jest fakt, że dziecko autystyczne jest dość mocno upośledzone i takie też będzie w dorosłym życiu. Jednostki z tym pierwszym zaburzeniem oczywiście także zmagają się z różnego rodzaju dysfunkcjami. Jednak w ich przypadku upośledzenie jest znacznie mniejsze, umożliwiając im normalne funkcjonowanie na co dzień, prowadzenie szczęśliwego życia, kończenie szkół i studiów itp. Warto też podkreślić, że pacjenci autystyczni zwykle są mało inteligentni. Natomiast osoby z zespołem Aspergera niejednokrotnie mogą poszczycić się wysokim ilorazem inteligencji. Co więcej, niekiedy nawet przejawiają wybitne uzdolnienia. To, na co jeszcze należy zwrócić uwagę, chcąc odróżnić zespół Aspergera od autyzmu to fakt, że pacjenci autystyczni na ogół preferują samotne spędzanie czasu. Nie widzą innych ludzi, nie interesują się nimi. Takie jednostki o wiele częściej koncentrują się na przedmiotach, które nie zmieniają formy i są jednakowe. Z kolei osoby z zespołem Aspergera przejawiają ciekawość świata i chcą się komunikować z innymi ludźmi, tylko nieprawidłowo funkcjonujące obszary mózgu po prostu im to utrudniają, ale nie uniemożliwiają.

Zarówno autyzm, jak i zespół Aspergera są zaliczane do całościowych zaburzeń neurologicznych. Jednak jak się okazuje, schorzenia te nie są identyczne i różnią się wieloma objawami. Podczas gdy osoby autystyczne są upośledzone, wymagają opieki i z trudnością przychodzi im normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, to pacjenci z tym drugim zaburzeniem mogą prowadzić zupełnie zwykłe życie, chodzić do szkoły itp.

Czym cechuje się zespół Aspergera u dzieci?

Jak już wyżej niejednokrotnie wspomniano, dziecko z zespołem Aspergera znacznie różni się od malucha autystycznego. Przede wszystkim takie dzieci nie mają większych kłopotów z mową, dobrze wymawiają słowa. Nie mają również problemów z logicznym rozumowaniem. Co więcej, o tego rodzaju jednostkach bardzo często mówi się, że są ponadprzeciętnie inteligentne, czy nawet wybitnie uzdolnione. Można to dostrzec, chociażby w starannym i bogatym języku, czy w zainteresowaniu różnymi naukowymi dziedzinami, takimi jak matematyka, geografia, astronomia, fizyka. Niektórzy kilkulatkowie z tym schorzeniem bardzo dobrze radzą sobie także z rachunkami pamięciowymi.

W szkole dziecko z zespołem Aspergera zazwyczaj jest samotne. Nie jest to spowodowane chęcią odizolowania się od otaczającego świata, ale raczej nieumiejętnością komunikowania się z innymi. Z tego względu nie ma odwagi, aby zbliżyć się do swoich rówieśników, czy nauczycieli. To, co jeszcze jest dość charakterystyczne dla maluchów z tym całościowym zaburzeniem rozwojowym, to także to, że są one bardzo często prawdomówne. Nie umieją kłamać, a nawet nie wiedzą, czym jest kłamstwo i nie są w stanie go sobie wyobrazić.

Przykładowe zachowania, które mogą wskazywać na to, że mamy do czynienia z zespołem Aspergera u dziecka to:

• trudności w kontaktach społecznych, które mogą być pogłębione przez niektóre cechy osobowościowe, np. wspomnianą wyżej prawdomówność, bezpośredniość, czy nieumiejętność uwzględniania uczuć innych osób,
• problemy w komunikowaniu się werbalnym i pozawerbalnym, a także nietrafne interpretowanie różnego rodzaju metafor, przysłów, powiedzeń,
• nadwrażliwość na niektóre bodźce sensoryczne, czyli słuchowe, wzrokowe, smakowe, czy zapachowe,
• potrzeba rutyny, codziennego wykonywania tych samych czynności, punktów odniesienia, a także niechęć do wszelkiego rodzaju zmian, niespodzianek i wszystkiego, co wiąże się z nieprzewidywalnością,
• kłopoty z koordynacją ruchową, przejawiające się między innymi w zaburzeniach równowagi, obniżonej sprawności manualnej, sztywnym sposobie poruszania się,
• dobra pamięć mechaniczna, zdolności do nauk ścisłych (matematyka, fizyka, astronomia), a także ujawnianie różnego rodzaju talentów, np. muzycznego, czy plastycznego.

Niekiedy dziecko z zespołem Aspergera może być agresywne, popychać innych, wybuchać złością, czy niszczyć różne przedmioty. Takie zachowania najczęściej pojawiają się w sytuacjach, kiedy maluch boi się lub nie potrafi sobie poradzić z konkretnym zdarzeniem. Wynikają one przede wszystkim z nieumiejętności zachowywania się w chwilach niepokojących, czy takich, które budzą strach.

Metody leczenia zespołu Aspergera

Ponieważ od kilku lat coraz więcej wiadomo na temat tego całościowego zaburzenia rozwojowego, stąd można zaobserwować pojawianie się coraz to nowych sposobów leczenia zespołu Aspergera zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych. W terapii tego schorzenia wciąż najczęściej jest stosowana metoda behawioralna, która bazuje na warunkowaniu zachowań przy wykorzystaniu systemu nagród oraz kar. Oznacza to, że niepożądane postępowania mogą być skutecznie wyciszane za pomocą konkretnych kroków, np. poprzez odebranie chorej osobie czegoś, co lubi, natomiast pozytywne postawy są nagradzane. Celem leczenia w tym nurcie jest przede wszystkim kształtowanie tzw. zachowań adaptacyjnych, a także wpajanie prawidłowych postaw. Takich, które są powszechnie akceptowane przez społeczeństwo.

Oczywiście terapia behawioralna nie jest jedyną metodą, która może być z powodzeniem stosowana w leczeniu zespołu Aspergera. Od pewnego czasu coraz większym zainteresowaniem cieszy się przełomowy program Son-Rise, który został stworzony przez rodziców dziecka autystycznego – Neila Kaufmana i Samahrię Lyte Kaufman. Terapia ta jest także nazywana metodą opcji, a jej głównym celem jest sprawienie, aby dziecko poznało swoje nieprawidłowe zachowania, zastępując je poprawnymi postawami. Warto zaznaczyć, że ta innowacyjna metoda leczenia ma wiele zalet. Jedną z największych jest to, że nauka i korekta zachowań odbywa się głównie poprzez zabawę, co jest szczególne ważne w przypadku młodszych pacjentów.

Ponadto zespół Aspergera u dzieci może być leczony przy pomocy terapii neurobiologicznej metodą krakowską. Pozwala ona na stymulowanie praktycznie wszystkich funkcji poznawczych. Jej podstawowym założeniem jest nie tylko wspieranie rozwoju intelektualnego, czy małej i dużej motoryki, ale także trenowanie umiejętności społecznych, w tym nawiązywania relacji międzyludzkich. Co więcej, metoda ta zakłada, że rolą psychoterapeuty jest dostarczanie maluchowi tej wiedzy, której on sam nie jest w stanie czerpać z uwagi na niewłaściwie funkcjonujące niektóre obszary mózgu.

Podsumowanie

Zespół Aspergera z całą pewnością nie jest tak poważnym zaburzeniem, jak autyzm. Pomimo tego, że wiąże się z pewnymi dysfunkcjami, umożliwia pacjentowi prowadzenie zupełnie zwyczajnego życia, a więc chodzenie do szkoły, skończenie studiów, podjęcie pracy zawodowej itp. Na zakończenie warto dodać, że bardzo ważne znaczenie w leczeniu tego schorzenia jest postawienie trafnej diagnozy i podjęcie odpowiedniej terapii. Tylko w ten sposób można bowiem rozpocząć skuteczne wycofywanie niepożądanych zachowań i ułatwić chorej osobie normalne funkcjonowanie w społeczeństwie.